Bijnieruitputting

Bijnieruitputting is iets dat je beter kunt voorkomen dan verhelpen, omdat er heftige ontstekingen, auto-immuunziekten en algehele malaise door kan ontstaan of verergerd worden.

Wat is bijnieruitputting?

Bijnieruitputting (adrenal fatigue) is een aanduiding voor een overbelast stresssysteem zoals bijvoorbeeld bij een burn-out. In de volksmond wordt bijnieruitputting ook wel lichamelijke burn-out genoemd (anders dan een bore-out).

Om stress aan te kunnen maakt de bijnier onder andere de hormonen adrenaline en cortisol aan. Zo lang deze aanmaak voldoende is gaat alles goed. Maar wat er kan gebeuren bij chronische stressbelasting is dat de bijnierschors en het aansturende zenuwstelsel zo hard heeft moeten werken, dat dit systeem zijn scherpte verliest.

Op dat moment kan de aanmaak van aldosteron en cortisol niet meer goed anticiperen op de stress die op het lichaam staat en zal het lichaam bij het wakker worden en als reactie op stress niet paraat staan om te doen wat het zou moeten doen. Deze toestand bestaat in verschillende gradaties en wordt uitgeputte bijnier genoemd.(1)

Wat zijn bijnieren?

De bijnier is een orgaan dat hormonen maakt die ons helpen in stressvolle situaties. Zo maakt de binnenkant van de bijnier (het bijniermerg) de hormonen adrenaline en noradrenaline die er voor zorgen dat bij stress de hartslag, bloeddruk en bloedsuiker omhoog gaan en dat het bloed naar plaatsen gestuwd wordt waar op dat moment de aanvoer van voedingsstoffen het hardst nodig is zoals de spieren en de hersenen. Deze turbo-hormonen staan ook al bekend als de veroorzakers van de vecht- of vluchtmodus (fight or flight) en werken vaak kort maar krachtig.

Daarnaast worden aan de buitenkant van de bijnier (de bijnierschors) mildere (anti-) stresshormonen gemaakt zoals pregnenelone (geheugen aanscherpen), aldosteron (bloeddruk verhogen en natrium vasthouden), cortisol (ontstekingsremming, bloedsuiker verhogen en wakker maken in de ochtend).

Bijnierfunctie

De functies van de belangrijkste bijnierhormonen zijn:

• Adrenaline (bijniermerg): Bloeddruk-, bloedsuikerverhoging, zenuwstelsel in opperste paraatheid zetten.
• Aldosteron (bijnierschors of adrenale cortex): Bloeddruk verhogen en natrium vasthouden in het lichaam.
• Cortisol (bijnierschors of adrenale cortex): Bloedsuikerverhoging, ontstekingsremming (remming van het immuunsysteem) en zorgen dat je fit wakker wordt. (3)
• Pregnenelone (bijnierschors of adrenale cortex): Geheugen aanscherpen.

Bestaat een bijnieruitputting uberhaupt?

Onlangs was er een discussie over de term bijnieruitputting: Is een bijnieruitputting nou onzin of bestaat het echt? In deze blog leg ik dit misverstand graag aan je uit: Bijnieruitputting bestaat niet? Echt wel!

Symptomen bijnieruitputting

De symptomen die ontstaan kun je zelf al een beetje afleiden als je de functies van de betrokken bijnierhormonen kent die bij een uitputting van de bijnieren hun werk maar suboptimaal doen of omgekeerd wanneer er juist veel te veel van deze hormonen aangemaakt worden in de jaren die er aan vooraf zijn gegaan.(2)

Op die manier kun je aan de hand van de symptomen zien wanneer iemand nog hyper is van de stress of dat de stress zo chronisch is geworden dat het is omgeslagen in een uitgeputte bijnier. Zo zijn er mensen die:

• Op een soort richel tussen de twee vormen lopen.
• In het bijnieruitputtingsravijn gevallen zijn.
• Nog als het ware aan een tak hangen.
• Beneden in de afgrond liggen en ernstige bijnieruitputting hebben.

Belangrijke basissymptomen

• Algehele vermoeidheid.
• Depressieve gevoelens.
• Lage bloeddruk (duizeligheid bij opstaan) en zin in zout eten (natrium).
• Lage bloedsuikers en drang naar zoet.
• Ontstekingen die vrij spel krijgen (van eczeem en allergie tot zelfs autoimmuunziekten). (4)
• Slecht geheugen.
• Slechte stressbestendigheid.
• Verstoord dagprofiel cortisol: Veel moeite met opstaan en moeilijk inslapen.

Download online hormoontest

Afgeleide symptomen en associaties

Kan ik een test doen om te kijken of ik de diagnose bijnieruitputting heb?

-> Speekseltest

Naast het checken van de symptomen is het mogelijk een cortisolprofiel te laten bepalen door middel van een speekseltest bij een arts. Doe dit wel bij een arts die weet wat het uitgeputte bijnieren syndroom is. De meeste artsen kennen alleen de medische aandoening ziekte van Addison, een auto-immuunziekte (die de bijnieren beschadigt) wat heel wat anders is dan het door stressbelasting veroorzaakte syndroom bijnieruitputting. Addison valt onder het medische specialisme en bijnieruitputting onder leefstijl.

Normaal gesproken hoort de cortisolspiegel flink te pieken in de ochtend en in de avond af te nemen. Bij bijnieruitputting is de cortisolwaarde in de ochtend niet hoog genoeg en in de avond niet laag genoeg. (5)

Dit kun je zichtbaar maken door meerdere keren per dag speekselmonsters te nemen. Speeksel werkt ideaal in vergelijking tot een bloedtest, zeker omdat veel mensen stress krijgen van een prik met een spuit en dat verstoort de cortisolwaardes.

-> Zaklamptest

Een andere test die je kunt doen bij jezelf is de zaklamptest. Normaalgesproken trekken de pupillen van je ogen goed samen als er licht op je oog valt. Bij bijnieruitputting lukt het niet goed om de pupillen langdurig samengeknepen te houden. Dit is zichtbaar met deze test. Vandaar dat het bij bijnieruitputting ook zo moeilijk is om in scherp licht te blijven kijken.

In de reguliere medische protocollen zijn alleen de cortisolwaardes bekend bij ziekte van Cushing en syndroom/ziekte van Addison zoals bloedonderzoek en provocatietesten, maar dit is zoals boven uitgelegd totaal iets anders. Deze testen zijn niet bruikbaar voor het opsporen van bijnieruitputting.

Oplossing (behandeling van de oorzaak)

Vijf aandachtspunten voor het herstel:

1. Het verminderen van je stress

Het is zeer belangrijk als je, na het lezen van de symptomen, een bijnieruitputting bij jezelf vermoedt en deze wil voorkomen, de oorzaken aan te pakken. Probeer uit te zoeken welke stressbronnen de meeste impact hebben voor jou. Focus op deze bronnen en bepaal eventueel met hulp van een coach hoe deze stress verminderd kan worden zodat de bijnier kans krijgt te herstellen.

Besef wel dat de moeilijkere thema’s soms te heftig zijn in een bepaalde fase van herstel. Hoe meer je lichamelijk hersteld bent hoe dieper je vaak in het coachingsproces kunt gaan.

Wees je ervan bewust dat in het geval van een echte bijnieruitputting dit geen kwestie is van een weekendje uitrusten, maar dat het een lang proces kan zijn. Belangrijke stressbronnen:

• Werk/carrière: Beter delegeren en timemanagement, functieveranderingen en minder werken zijn voorbeelden van oplossingen.
• Privéleven: Denk daarbij aan oplossingen als hulp bij traumaverwerking, gezins- en relatiecoaching en cognitieve gedragstherapie.

Het verminderen van de stressbelasting en inbouwen van allerlei vormen van ontspanning, yoga, meditatie en coaching kunnen de oorzaak van een bijnieruitputting aanpakken.

2. Het verbeteren van je voeding

Qua eten geef ik de recepten uit de hormoonfactor aan. Deze zijn hypoallergeen, zonder zonder chemische e-nummers en bestrijdingsmiddelen en bevatten geen gluten, melkproducten en suiker. (6)

Toch kun je wat zeldzamere intoleranties of allergieën hebben waar geen rekening mee wordt gehouden. Verstandig is het dan om een dagboek bij te houden om te kunnen achterhalen of er andere allergenen een rol spelen.

Uitkijken met:

• Alcohol
• Bestrijdingsmiddelen
• Cafeïne (koffie)
• Chemische e-nummers
• Teveel aan suiker
• Theïne (thee)
• Theobromine (chocolade)
• Voeding waar je intolerant of allergisch voor bent.

3. Het bijslikken van supplementen (vitaminen)

Toch worden er door sommige gespecialiseerde orthomoleculaire (natuur-)artsen aanvullende medicatie en suppletie geadviseerd bij een zware uitgeputte bijnier. Soms zal een arts besluiten tijdelijk een lage dosis cortisol te suppleren om de bijnier rust te geven en de gevaarlijkere ontstekingen te onderdrukken.

Wat Dokter Wilson in zijn boek (Bijnieruitputting) vertelt is dat de klachten van een lage bloeddruk en natriumtekort verzacht kunnen worden door wat meer (ongeraffineerd) zout te gebruiken (himalayazout, Keltische zeezout).

Ook kan het de bijnier soms helpen te suppleren met:

• Magnesium
• Vitamine B5, vitamine C, en vitamine D
• Rhodiola, ashwaghanda, Maca

Raadpleeg hierbij wel een deskundige op het gebied van suppletie bij bijnieruitputting.

4. De juiste manier van sporten

Bij bijnieruitputting is de trainingsbelastbaarheid laag. Pas hier de training op aan of ga alleen rustig bewegen om de cortisol aanmaak niet te groot te laten worden. Als je niet vooruit te branden bent in de training, je moeilijk herstelt en dat je eigenlijk eerder zwakker wordt dan sterker dan is dit een teken aan de wand.

5. Alternatieve methoden

Ook alternatieve methodieken zoals acupunctuur en homeopathie worden soms toegepast bij bijnieruitputting.

Achtergrond informatie

Bijnierproblemen volgens reguliere geneeskunde

Als de bijnieren niet optimaal functioneren dan zijn er in het medische circuit een paar bekende relatief zeldzame vormen.

• Ten eerste kan de bijnier veel te veel hormonen aanmaken door tumoren op de hypofyse of bijnierschors. Dit staat bekend als de ziekte of syndroom van Cushing.
• Daarnaast kan de bijnier ook veel te weinig hormonen aanmaken door de ziekte van Addison (auto-immuunziekte), bij een onderfunctie van de hypofyse die de bijnier aanstuurt (ACTH-hormoon) of kan de bijnier minder functioneren na het langdurig gebruik van corticosteroïden (zoals hydrocortison of prednison).

Bijnierprobleem volgens natuurgeneeskunde / homeopathie

Wat echter niet is onderkend in de reguliere medische geneeskunde en door endocrinologen maar wel in leefstijlinterventies vaak gebruikt wordt is de term: bijnieruitputting.

Bijnieruitputting is geen medisch probleem, maar wel een wijdverbreide suboptimale toestand van de bijnier door overbelasting. De bijnier functioneert wel, maar anticipeert niet goed op stressprikkels, een lage bloedsuiker, ontstekingen (histamine) en het dagritme.

Het waak- en slaappatroon kan hier onder lijden en het immuunsysteem kan ontspoord raken. Verder zijn er nog meer (soms vage) klachten en symptomen toe te wijzen aan bijnieruitputting.

Zijn deze klachten aan een leeftijd gebonden? Nee, veel mensen van alle leeftijden komen hiermee bij de arts, maar de huisarts of endocrinoloog kan bijnieruitputting niet genezen of oplossen, omdat er geen medisch probleem gediagnostiseerd kan worden.

Dit wil daarmee niet zeggen dat er geen hevige klachten kunnen zijn. Vaak worden deze dan onder de noemer psychisch weggeschoven en behandeld met antidepressiva. Ten dele klopt het wel dat er een psychische component aanwezig is, maar er speelt veel meer bij bijnieruitputting dan dat.

Onzin? Het stress-syndroom van de 21^e eeuw…

Zelf ben ik blij dat er steeds meer kennis en ervaring ter beschikking komt over dit probleem. De Amerikaanse dokter James L. Wilson heeft met zijn boek “bijnieruitputting, het stresssyndroom van de 21^e eeuw” de bekendheid ervan enorm vergroot. Hierdoor komt de term steeds meer uit de hoek van “onzin”, “bestaat niet”, “alternatief” en “kwakzalverij”, al zal het echter nooit medische bekendheid krijgen omdat er geen medicatie voor gemaakt kan worden.

De oplossing is toch echt in leefstijlinterventie te vinden en zo natuurlijk mogelijk te genezen. In de wetenschap zijn er veel misverstanden over bijnieruitputting. Het is namelijk heel wat anders dan bijvoorbeeld de ziekte van Addison en veel onderzoek gaat over de functie van de bijnier in absolute zin, terwijl bij bijnieruitputting het meer om een verstoorde dagcurve van bijvoorbeeld cortisol gaat en het slecht reageren van de bijnierschors op aansturing vanuit het zenuwstelsel.

Gelukkig begrijpen steeds meer onderzoekers dit en krijgt het (wetenschappelijk) de  benadering die het verdient. Ook bij chronisch vermoeidheidsyndroom of CVS wordt steeds vaker naar bijnieruitputting gekeken. (1)

Vroeger korte stressreactie

Onze stressreactie is ontwikkeld in de oertijd, waar we te maken hadden met echte gevaren. Denk daarbij aan een gevaarlijk roofdier of een vijand die op ons pad kwam. Om te overleven waren er twee opties: vechten of vluchten. Hiervoor moest er zo snel mogelijk veel energie vrijkomen en hierbij was het van belang om de bloedsuiker zo snel mogelijk te laten stijgen.

In het laten stijgen van de bloedsuiker in een stresssituatie heeft de bijnier een belangrijke rol. De bijnier maakt namelijk de hormonen adrenaline en cortisol aan die ervoor zorgen dat van glycogeen in de lever en spieren, en van eiwitten in de spieren zo snel mogelijk bloedsuiker gemaakt wordt.

Naast bloedsuikerverhogend is cortisol ook de belangrijkste ontstekingsremmer (of antihistaminicum) van het lichaam. Dat het immuunsysteem bij stress geremd moet worden is logisch, want het ontsteken van verwondingen die tijdens een gevecht of vlucht opgelopen worden, zal de overlevingskans eerder verkleinen.

Zo is ziek worden op een belangrijk moment ook niet handig. Eigenlijk worden alle systemen die niet van levensbelang zijn in de stress-situatie zoals bepaalde delen van het immuunsysteem en de spijsvertering op een zijspoor gezet.

Deze systemen kunnen de achterstand inhalen in tijden van rust en herstel. Zo verteer je het beste in rust en zo wordt je juist in de kerstvakantie ziek als het lichaam eindelijk hier de kans krijgt na alle deadline-stress.

Nu chronische stress

Eigenlijk gebruikt ons lichaam ditzelfde systeem wat levensreddend was in deze oude tijden ook om te reageren op de stressinvloeden van deze tijd. Alleen ziet onze stressbelasting er totaal anders uit. Onze stress is meestal niet een levensbedreigende situatie, maar een opeenstapeling van kleinere stressbelastingen uit:

• Ons dagelijks werk
• Privéleven
• De snelle maatschappij en communicatie
• Voeding
• Heel soms zelfs overtraining.

Meestal zijn dit dus geen acute traumasituaties maar eerder een chronische opeenstapeling die uiteindelijk teveel kan worden, waardoor we eigenlijk helemaal niet goed stressbestendig meer zijn. In de natuur staat een antilope na een vlucht voor een leeuw binnen 5 minuten alweer te grazen en de mens ligt vaak na een trauma jaren later nog bij de therapeut op de bank.

Hoe vaak zie je niet om je heen dat mensen soms 10 jaar keihard kunnen werken, onkwetsbaar en onvermoeibaar lijken. En toch ineens in een burn-out terechtkomen, de gekste klachten krijgen en jaren nodig hebben om de oude te worden.

Trage schildklier en bijnieruitputting

Wat het lichaam soms ook als reactie heeft op stress en bijnieruitputting, is het vertragen van de schildklierwerking of beter gezegd een vermindering van omzetting van het inactieve schildhormoon T4 in het actieve schildklierhormoon T3 (vooral in de lever).

Dit is in het bloed te meten aan een lagere vrije T3 (hoge rT3) en meestal niet aan de TSH en vrije T4. (7) Het is dan een omzettingsprobleem in de lever en geen probleem op de schildklier zelf. Dit omzettingsprobleem kan verdwijnen als bijnieruitputting en de stressoorzaken er onder weggenomen zijn.

Het toedienen van schildklierhormonen kan in deze situatie de bijnierklachten zelf verergeren, omdat de bijnier nog meer stressbelasting krijgt door de verhoogde stofwisseling.

Bijnieruitputting en auto-immuunziekten

Een bekend verschijnsel bij burn-outs en bijnieruitputting is het opeens optreden van vreemde ontstekingsklachten. (8) (9) Hoe vaak komt het niet voor dat iemand na een burnout ineens gordelroos, netelroos, psoriasis of een andere vervelende klacht krijgt.

Vaak als ik in de anamnese bij een cliënt met een klacht terugzoek naar het moment waarop de klacht voor het eerst ontstond dat dit na een stressperiode of zelfs burnout geweest is. Tijdens de hevige stressjaren onderdrukt cortisol het immuunsysteem waardoor er achterstallig onderhoud ontstaat, en na bijnieruitputting gebeurt het omgekeerde waardoor het immuunsysteem als een wilde mustang door je systeem kan jagen.

Als het immuunsysteem overactief is en je genetisch “zwakke” plekken hebt met betrekking tot autoimmuniteit kan de ziekte zich openbaren. (10)

• Huid: lupus, psoriasis, vitiligo of alopecia areata
• Darmen: coeliakie, colitis ulcerosa of Crohn
• Gewrichten: reumatische artritis
• Bijnierschors: ziekte van Addison
• Schildklier: Hashimoto of de ziekte van Graves
• Zenuwen: MS
• Baarmoederslijmvlies: endometriose
• Eilandjes van langerhans: diabetes type 1
• Vetweefsel: lipoedeem

En dit zijn een aantal voorbeelden van het enorme scala auto-immuniteitsproblemen. Natuurlijk is er genetische aanleg, maar chronische stress kan de kans op het tot uiting komen vergroten. Bij de complementaire begeleiding van cliënten met allerlei autoimmuunziekten heb ik mooie resultaten mogen zien bij vermindering van stress en herstel na bijnieruitputting. Vaak was de benadering “lekkende darm” en bijnier de sleutel tot vermindering van klachten.

DHEA en bijnieruitputting

Een ander hormoon dat minder goed werkt bij bijnieruitputting (11) en waar veel over geschreven wordt is het bijnierschorshormoon DHEA. Ik vind zelf DHEA een minder belangrijk hormoon in dit geval, omdat het een anabool hormoon is die wat meer aan de herstelkant thuishoort.

Bij bijnieruitputting zijn de belangrijkste klachten juist een gebrek aan de katabole hormonen zoals cortisol (de afbraakkant dus), waardoor er te weinig energie vrij komt. De opslag van energie en herstel door DHEA en geslachtshormonen die de bijnier aan kan maken vind ik van ondergeschikt belang hier aan en daarom laat ik het hierbij.

• koop tip: magnesium olie
  
• Wikipedia over burn-out