Oestrogeendominantie, oorzaken, symptomen, behandeling

Wat is oestrogeendominantie én wat zijn de symptomen, oorzaken en oplossingen van dit probleem?

Wat is oestrogeendominantie?

Oestrogeendominantie duidt op een verstoorde balans tussen de vrouwelijke hormonen oestrogeen en progesteron. In verhouding is er teveel werking van oestrogeen ten opzichte van progesteron.

De reguliere geneeskunde doet hier echter niets mee en de meest gebruikte oplossing bij vrouwenklachten is dan ook de anticonceptiepil (ethinylestradiol en progestageen). Dit is echter een symptoombestrijdende oplossing. Via het oestrogeendominantie concept kan je soms de oorzaken aanpakken. Bij mannen wordt er zelden of nooit over oestrogeendominantie gesproken. Wel kan oestrogeen dominant zijn bij mannen ten opzichte van een ander hormoon en klachten veroorzaken, namelijk testosteron.

Bestaat er ook progesteron dominantie?

Progesteron dominantie is geen bestaande term en komt eigenlijk ook niet voor. Teveel progesteron komt eigenlijk niet voor door een natuurlijke oorzaak. Overdosis progesteron medicatie kan theoretisch wel, maar dan heb je het meestal over progestageen of een ander farmaceutische variant.

Lees hier meer over: progesteron tekort.

Wat doet oestrogeen en progesteron?

Oestrogeen en progesteron worden in de vruchtbare jaren vooral aangemaakt in de eierstokken (oestradiol). Daarnaast kan oestrogeen ook in de bijnieren (oestradiol), de placenta (estriol) en het vetweefsel (oestron) gemaakt worden en progesteron alleen in de bijnieren en de placenta. In de cyclus wordt progesteron vooral na de eisprong gemaakt als het gele lichaam ontstaat in de eierstok.

Functie oestrogeen:

• Geheugen, concentratie, verstand
• Groei baarmoederslijmvlies
• Groeifactor
• Libido, seksualiteit
• Remming osteoclasten
• Vasodilatatie, verlaagt bloeddruk
• Verbeteren collageen en vochtbalans in de huid
• Vrijgeven van serotonine
• Vrouwelijke kenmerken

Functie progesteron:

• Aanmaak osteoblasten
• Apoptose
• Innesteling eicel in baarmoederslijmvlies
• Kalmerend
• Onderdrukken immuunsysteem
• Ontspant spieren
• Rijpen baarmoederslijmvlies 2e helft cyclus
• Stimuleert dejodinase (T4àT3)
• Verhoogt ochtendtemperatuur
• Vergroot vruchtbaarheid

Je ziet al dat sommige functies van oestrogeen en progesteron tegengesteld zijn aan elkaar (antagonisten). Een goede balans tussen de twee hormonen kan cruciaal zijn.

Nb. Soms spreekt men over de balans tussen oestrogeen en testosteron bij oestrogeendominantie, maar dit is onjuist. Ook dit zijn belangrijke hormonen met soms een tegengestelde functies, maar dit is geen oestrogeendominantie.

Wat zijn de meest voorkomende klachten, gevolgen en symptomen?

Teveel oestrogenen kan een rol spelen bij allerlei vrouwelijke hor­moonklachten zoals:

• Afwijkende uitstrijkjes
• Cysten in borsten (mastopathie, mastodynie)
• Cysten in eierstokken
• Endometriose
• Hevige menstruaties en bloedverlies na menopauze
• Hormonale migraine
• Lipoedeem
• Pijnlijke borsten
• PMS
• Poliepen
• Vetopslag op de benen
• Vetverdeling meer op benen en billen
• Vleesbomen (myomen)

Waarschijnlijk sti­muleert oestrogeendomi­nantie ook de uitgroei van hormoongevoelige vormen van kanker zoals in de baarmoeder, de eierstokken en borsten.

Wat zijn de oorzaken?

Voor een optimale gezondheid en een klachtenvrij leven is het van belang dat de oestrogeenwaarden en progesteronwaarden in een juiste verhou­ding in ons lichaam aanwezig zijn. Helaas is dat evenwicht bij veel vrouwen verstoord.

• De werking van oestrogeen is dan te sterk ten opzichte van de werking van progesteron. Dit kan betekenen dat er te veel oestrogeenwerking is, of juist dat er te weinig proges­teronwerking is, of beide. (1)
• Ook een verstoorde afbraak van oestroge­nen kan oestrogeendominantie in de hand werken. Oestrogeendominantie wordt erger als de afbraak van oestrogenen niet op de juiste manier verloopt: Als de werking van oestrogenen niet meer nodig is, vindt er een afbraak in de lever plaats. (2)

Over 2-OH, 4-OH, en 16-OH oestron

Oestrogeen kan in de lever omgezet worden in drie soorten oestron: 2-OH, 4-OH, en 16-OH oestron. Men kan deze vormen van oestrogeen uitplassen of ze verlaten het lichaam via de ontlasting. Maar voordat deze hormonen het lichaam verlaten, kunnen ze nog wel hun werk doen. Ze hebben dezelfde werking als oestrogeen, maar zijn verschillend in hun sterkte en de plaats en situatie waarin ze werkzaam zijn:

• 2-OH oestron is een zwak werkzaam oestrogeen.
• 4-OH oestron werkt iets sterker en heeft een voorkeur voor de receptoren in borstklieren. Een te veel aan dit oestrogeen kan zorgen voor gevoelige borsten, en dit ontstaat vaak in de laatste helft van de cyclus (in de dagen vlak voor de menstruatie).
• 16-OH oestron is een hormoon dat heel sterk werkt. Dit hormoon maken vrouwen vooral in grote hoeveelheden als ze zwanger zijn.

2-OH en 16-OH oestron moeten in de juiste verhouding tot elkaar in het lichaam zijn. Als deze verhouding verstoord raakt, kan dit tot allerlei klachten leiden zoals PMS en menstruele migraine. Normaal gesproken moeten vrou­wen minstens dubbel zoveel 2-OH oestron maken als 16-OH oestron. Als die verhouding niet meer klopt, of als er zelfs meer 16-OH oestron dan 2-OH oes­tron wordt gemaakt draagt dit bij aan oestrogeendominantie. Het gaat dus niet alleen om de aanmaak van oestrogenen maar ook om de afbraak.

Kort door de bocht kun je dus zeggen dat oestrogeendominantie gaat over de verhouding tussen oestrogeen + 4-OH oestron +16-OH oestron ten opzichte van progesteron. Zo had dokter Lee het in zijn boek vooral over een tekort aan progesteron dat opgelost kon worden met bio-identieke progesterongel (die hij zelf verkocht).

Er zijn oorzaken waarbij de progesteronaanmaak beduidend lager is waarbij er dus een tekort aan progesteron aan de basis van oestrogeendominantie ligt. Dit is bijvoorbeeld het geval als er geen eisprong is (en dus geen geel lichaam ontstaat) zoals na de overgang, maar ook soms bij PCOS (onregelmatige cyclus en moeilijk zwanger worden). Na de overgang is er dus meestal nog steeds sprake van oestrogeendominantie. Daarnaast zien we ook vaak dat het probleem niet ligt bij een tekort aan progesteron maar vooral bij teveel afbraak van oestrogenen volgens de 4-OH en de 16-OH route.

Bestaat er een test?

Het is zeer lastig om schommelende vrouwelijke hormonen te meten en dan een verhouding tussen oestrogeen en progesteron te bepalen. Vaak zijn de symptomen de belangrijkste graadmeter om oestrogeendominantie te herkennen. Wat wellicht wel een interessante test is is het meten van de afbraakproducten van oestrogeen in de urine. Als er te weinig 2-OH afbraakproducten zijn ten opzichte van 4-OH en 16-OH, dan kan dit een aanwijzing zijn dat er oestrogeendominantie speelt.

Download online hormoontest

Hoe ziet een behandeling eruit?

Bij de huisarts of endocrinoloog wordt er eigenlijk zelden iets gedaan om de verhouding tussen oestrogeen en progesteron te verbeteren. De oplossing voor vrouwenklachten waar oestrogeendominantie speelt is meestal het voorschrijven van medicatie: de anti-conceptiepil.

Natuurartsen of andere specialisten die met bio-identieke hormonen werken schrijven soms progesteron voor in de vorm van een gel (progesterongel) of een pilletje (utrogestan).

Complementair kan op het gebied van leefstijl gelukkig veel bereikt worden, omdat hier de oorzaken soms te vinden zijn. Hieronder een aantal tips.

Tips om dit probleem te verhelpen

Voeding/ afvallen

Een belangrijke oorzaak van een verhoogde aanmaak van oestrogenen is een hoog vetpercentage. In het vetweefsel zit het enzym aromatase dat kan zorgen voor een omzetting van testosteron in oestrogeen. Een hoger vetpercentage maakt dus vrouwelijker en zorgt voor meer oestrogeen. Progesteron wordt niet aangemaakt in het vetweefsel. Afvallen is dus het eerste grote aandachtspunt in de leefstijl. (3)

Waar zit oestrogeen in?

Daarnaast kunnen we ook chemische hormoonverstorende stoffen binnenkrijgen die zich in het lichaam gedragen als oestrogeen. Dit worden ook wel xeno-oestrogenen genoemd. Xeno-oestrogenen vinden we bijvoorbeeld in zachte plastic verpakkingen van vloeistoffen (vooral olie in plastic fles is een afrader), bestrijdingsmiddelen en als toevoeging in bepaalde cosmetica. (4)

We kunnen ook fyto-oestrogenen binnenkrijgen via onze voeding. Dit zijn voedingsstoffen die zich als oestrogenen kunnen gedragen, maar hebben een veel zwakkere oestrogene werking dan ons eigen oestrogeen en xeno-oestrogenen. Over fyto-oestrogenen is nog veel onduidelijk. Zo kan bij sommige vrouwen de darmflora deze stoffen omzetten in nog sterkere oestrogenen en zo bestaan er ook fyto-oestrogenen die de oestrogeenwerking juist lijken te verminderen (lignanen uit lijnzaad of supplementen bijvoorbeeld). (5)

Om oestrogenen op de juiste manier af te breken waarbij 2-OH, 4-OH en 16-OH oestron in de juiste verhoudingen aangemaakt worden en een goede leverwerking te garanderen zijn er een aantal belangrijke aandachtspunten:

1. Chlorofyl uit bladgroenten. Probeer de groente-inname eens te verhogen naar 500g per dag en kijk wat dit doet.
2. Di-indolylmethaan (DIM) uit koolsoorten. Dit stofje stimuleert de omzettingsroute tot 2-OH oestron. Je kunt meer kool zoals broccoli gaan eten, maar deze stof zit ook in bepaalde suppletie. Gebruik suppletie echter wel op advies van een deskundige met ervaring op het gebied van oestrogeendominantie.
3. B-vitamines uit vlees, lever, noten, granen en bladgroenten. Eet meer vlees, orgaanvlees, noten, granen en/of bladgroenten.
4. Vezels: Vezels binden afbraakproducten van oestrogeen in de darmen en kunnen deze afvoeren. Eet meer vezels is het devies.
5. Alcohol: Als de lever alcohol afbreekt dan heeft dit de voorkeur boven een goede afbraak van oestrogenen en dit verergert oestrogeendominantie. Zorg dus voor een lage alcoholinname.

Stress

Een hoog gehalte van het hormoon cortisol in het bloed bij chronische stress heeft een averechts effect op oestrogeendominantie. (6) Bij hevige stress zal het hormoon cortisol zeer veel aangemaakt worden en dit vermindert de werking van progesteron. Het lichaam zal alle energie focussen op het managen van de stress en het voortplantingssysteem als bijzaak zien. Stress leidt dan ook tot meer klachten bij vrouwen met aanleg voor PMS, menstruele migraine en andere ziekten die het gevolg zijn van oestrogeendominantie.

Sporten

Bij oestrogeendominantie kunnen de principes van de Hormoonfactor training gebruikt worden, waarbij krachttraining en intervaltraining de basis vormen. Daarnaast kunnen trainingsvormen die ontspanning en rustige ademhaling als doel hebben (zoals yoga) ook aanvullend ingezet worden.

Supplementen

Supplementen die vaak bij oestrogeendominantie worden ingezet zijn DIM (7), indol-3-carbinol, curcuma longa, vitamine B-complex, vitamine D3 (8). Zorg wel dat dit op advies van een deskundige gebeurt.

Hormonale therapie

Bij hevige overgangsklachten waar ook oestrogeendominantie een rol kan spelen werken sommige artsen met hormonale suppletie. Vaak wordt hierbij echter niet gewerkt met progesteron maar met progestageen. Progestageen is een totaal andere stof dan progesteron en heeft een andere werking en staat ook bekend om bijwerkingen. Dit wordt vanwege die reden met terughoudendheid voorgeschreven.

Natuurartsen en andere minder regulier werkende specialisten kiezen soms voor bioidentieke hormonale therapie. Hierbij gaat het wel om progesteron en niet om progestageen. Bioidentieke progesterongel of créme is verkrijgbaar via internet zonder doktersrecept. Dit vind ik zelf een slechte gang van zaken en raad je aan dit nooit zonder begeleiding van een arts te bestellen.(8)

In het boek ‘hormoonbalans voor vrouwen’ gaan we dieper op dit onderwerp in.