Bijnier: aandoeningen en symptomen

Wat is een bijnier, de functie van deze klier én welke aandoeningen kan je krijgen wanneer er iets mis is met de deze klier? Allen vragen waar in deze blog duidelijk antwoord op gegeven wordt.

Betekenis

Wat is een bijnier?

De bijnier is een kleine klier op de nier die een heel scala aan hormonen produceert. Als je kijkt naar de anatomie van de bijnier dan zijn twee aparte gebieden te herkennen.

1. De binnenkant, ook wel bijniermerg genoemd. Het merg produceert de hormonen adrenaline en noradrenaline.
2. De buitenkant, ook wel bijnierschors genoemd. De schors zorgt voor de aanmaak van een reeks aan bijnierschorshormonen zoals pregnenelone, DHEA, cortisol, en aldosteron. In kleine hoeveelheden maakt het ook geslachtshormonen aan zoals testosteron, oestrogeen en progesteron.

Hoe werkt het bijniermerg en -schors?

Het bijniermerg (medulla)

Staat niet onder controle van de hypofyse maar er is een rechtstreekse aansturing door de hypothalamus die elektrische signalen via het ruggenmerg stuurt om zo snel mogelijk adrenaline en noradrenaline aan te kunnen maken.

Als dit signaal ook nog de hypofyse en bloedbaan in haar route zo opnemen, dan zou dit kostbare tijd kosten die er in een vecht- of vluchtsituatie niet is.

De bijnierschors (cortex)

Er is aansturing door de hypothalamus en hypofyse samen. De hypothalamus maakt het hormoon CRH (corticosteroid releasing hormone) aan om de hypofyse te stimuleren om ACTH (adrenocotropic hormone) te produceren. ACTH zet de bijnierschors aan het werk om bijnierschorshormonen aan te maken.

De route om bijnierschorshormonen aan te maken heet ook wel de HPA-as. De H staat hierbij voor hypothalamus, de P voor pituitary (hypofyse) en de A voor adrenals (bijnieren). De HPA-as route en de aanmaak van schorshormonen kost uiteraard meer tijd dan de bijniermerghormonen (adrenaline en noradrenaline). Directe aanmaak van adrenaline vindt plaats in zenuweinden waar het functioneert als neurotransmitter om het lichaam paraat te maken voor snelle actie.

Waar zitten je bijnieren?

De bijnieren in het endocriene systeem zijn kleine hormoonklieren die zich bevinden op de nieren.

Op onderstaande afbeelding kan je de locatie zien:

Functie bijnier

Functie bijniermerg:

De functie van het bijniermerg is het acute reageren in een noodsituatie en ligt ook wel aan de basis van de vecht of vlucht reactie (fight or flight, met als alternatief freeze or flock, oftewel bevriezen of samenscholen). De hormonen die het bijniermerg aanmaakt zijn adrenaline (epinephrine) en noradrenaline (norepinephrine). Zij hebben de volgende functies:

• Adrenaline:

Versnellen van de ademhaling, verhogen van de hartslag, bloedsuiker en bloeddruk, stimuleren van de bloedstroom naar spieren en hersenen, verminderen van de bloedstroom naar de darmen, verwijden van de pupillen, verhogen van de alertheid, aanscherpen geheugen, verhogen bloedstolling als bescherming bij verwondingen

• Noradrenaline:

Heeft ongeveer dezelfde functies als adrenaline, maar vertoont een verschil in de skeletspieren. In tegenstelling tot adrenaline zorgt noradrenaline hier voor vaatvernauwing.

Functie bijnierschors:

De functie van de bijnierschors is zeer divers omdat er allerlei verschillende hormonen aangemaakt worden uit cholesterol.

De bijnierschorshormonen en geslachtshormonen worden beiden gemaakt uit cholesterol en worden ook wel steroïdhormonen genoemd.

Wat interessant is dat het ene bijnierschorshormoon een tegengestelde functie kan hebben aan een ander hormoon van de bijnierschors. Zo maak dit deel van de bijnier een afbraakhormoon cortisol dat energie vrijmaakt in een situatie van stress of lage bloedsuiker, terwijl de bijnierschors ook een herstelhormoon testosteron aan kan maken.

De hoofdfuncties van de bijnier hebben echter met het anticiperen op stress te maken. De aanmaak van de geslachtshormonen die hier plaats vindt is echter maar een zeer kleine hoeveelheid in vergelijking tot de aanmaak in de geslachtsklieren (met uitzondering van progesteron na de overgang). Zo kunnen bijnierhormonen niet compenseren voor slecht functionerend geslachtsklieren.

De functies van de bijnierschorshormonen op een rij:

• Pregnenelone: Zorgt voor het aanscherpen van het geheugen en dient vaak als prohormoon om in andere hormonen omgezet te worden.
• Aldosteron: Zorgt voor het opnemen van natrium uit de voorurine en werkt dus bloeddruk verhogend (verhoging natrium-kalium verhouding in het bloed).
• Cortisol: Zorgt voor het verhogen van de bloedsuiker, remt ontstekingen en zorgt ervoor dat we fit ontwaken (ontstekingsremmer, licht pijn stillend, denk aan medicatie met cortisonen). (1)
• DHEA (s): Is een prohormoon dat omgezet kan worden in geslachtshormonen, is een antagonist van cortisol (tegenhanger), heeft een functie in de hersenen en lijkt depressies tegen te gaan, heeft een licht androgeen effect bij vrouwen.
• Progesteron: Zorgt voor het rijpen van het baarmoederslijmvlies voor een goede innesteling van de eicel, belangrijke functie bij het in stand houden van de zwangerschap, verhoogt de lichaamstemperatuur een klein beetje, maakt rustig, stimuleer de aanmaak van botweefsel.
• Oestrogeen: Stimuleert de groei van het baarmoederslijmvlies en de borsten, maakt vrouwelijk, maakt de vaginawand soepel, draagt bij aan het vrouwelijke libido, maakt de baarmoederholte beter doorlaatbaar voor zaadcellen, remt de afbraak van botweefsel, houdt de huid stevig.
• Testosteron: Stimuleert spiergroei, maakt mannelijk, zorgt voor meer lichaamsbeharing, stimuleert de zin in seks, zorgt voor meer talgaanmaak in de huid.

Download online hormoontest

Klachten & symptomen

Problemen met de bijnier kunnen meerdere oorzaken hebben. Zo zijn er:

1. Bijnieruitputting

Dit is geen medische aandoening, maar een leefstijlonderwerp. Door chronische stress kunnen de bijnieren als het ware overbelast raken. Als gevolg hiervan anticiperen deze klieren niet goed meer op stressprikkels en kunnen zij ook de overige functies (zoals op het gebied van dagritme) niet optimaal weer uitvoeren.

Bijnieruitputting komt veer voor maar in het reguliere medische circuit erkennen ze dit niet. Vaak worden de klachten door de arts als niet medisch en dus psychisch of psychosomatisch bestempeld, terwijl met het aanpassen van leefstijl en stress coaching of stresscounceling hier veel winst valt te behalen.

-> Meer info: Bijnieruitputting: symptomen, oorzaken en oplossingen.

2. Ziekte van Addison (bijnierschorsinsufficiëntie)

Dit is meestal een auto-immuunziekte (Addison) waarbij het eigen immuunsysteem de bijnieren als vijand ziet en aanvalt. Hierdoor valt de functie hiervan gedeeltelijk of bijna in zijn geheel uit. Veel bijnierhormonen zijn cruciaal voor ons functioneren en overleven. De meest gevaarlijke situatie is Addison crisis of bijniercrisis waarbij er zo snel mogelijk medisch ingegrepen dient te worden.

Bijnierhormonen zoals cortisol en aldosteron worden dan als medicijn toegediend en moeten door de patiënt ingenomen blijven worden. Bijnier insufficiëntie kan ook ontstaan door een probleem in de hypofyse waardoor de bijnier onvoldoende gestimuleerd wordt om bijnierschorshormonen te maken. Vaak ontstaat na een sterke kuur van corticosteroïden zoals hydrocortison of prednison ook een tijdelijke onderfunctie van de bijnieren.

-> Meer info: Ziekte van Addison: symptomen, diagnose en behandeling.

3. Ziekte van Cushing

Deze ziekte kan ontstaan waarbij er te veel aanmaak van bijnierhormonen is (of toediening zoals prednisonkuren). Meestal is de oorzaak hiervan een (meestal goedaardig) gezwel op de hypofyse die hierdoor teveel bijnierschors stimulerend hormoon (ACTH) produceert. De oorzaak kan ook een bijnier-adenoom of bijnierincidentaloom zijn die ter plaatse de productie van bijnierhormonen te veel stimuleert.

Een zware onderfunctie van de bijnierschors (ziekte van Addison, bijnierinsufficiëntie, slecht werkende bijnier), een net tekort schietende bijnierwerking (bijnieruitputting), of juist een teveel aan bijnierhormonen (hoge stress en ziekte van Cushing) kunnen tot allerlei klachten en symptomen leiden. Als je de functie van de bijnierschorshormonen goed begrijpt dan zijn de klachten bij bijnierproblemen goed te begrijpen.

-> Meer info: Ziekte van Cushing: symptomen, oorzaken, testen en oplossingen.

Testen / onderzoek bijnierhormonen

Bloedtest/ urine meten

In het reguliere medische circuit worden verschillende soorten bloedtesten gedaan om de ziekte van Addison, bijnierschors insufficiëntie en ziekte van Cushing aan te tonen. In deze bloedtest wordt uiteraard gekeken naar de bloedwaardes van de bijnierhormonen en/of hypofysehormonen zoals cortisol en ACTH zonder behandeling, maar er worden ook protocollen uitgevoerd om de bijnier (of hypofyse) onder “dwang” te stimuleren om hormonen aan te maken om te kijken of de bijnier hier op reageert zoals het hoort.

Soms wordt cortisol ook in de 24-uurs urine gemeten.

Normaalgesproken zal een arts niet kijken naar bijnieruitputting in het bloedonderzoek, omdat daar doorgaans geen protocol en remedie voor is bij dit specialisme.

Speekseltest

Natuurartsen en andere therapeuten die testen afnemen sporen bijnieruitputting op met een test van het dagprofiel cortisol in het speeksel. Hierbij kun je zelf op meerdere tijdstippen van de dag speekselmonsters afnemen en deze opsturen naar het lab.

• Als er geen bijnieruitputting is en de bijnieren dus niet overbelast zijn zal er in de morgen een piek te zien zijn in de cortisolwaarde. Gedurende de dag zal deze afnemen tot het niveau in de avond zeer laag is.
• Bij bijnieruitputting is het niveau in de ochtend vaak te laag en in de avond te hoog, een verstoorde cortisolcurve dus.

Zelftest

Er bestaat ook een zelftest die je kunt doen om een symptoom van bijnieruitputting op te sporen, namelijk de pupiltest. Door een lichtbron in je oog te schijnen kun je de reactie van de pupil bekijken. Normaalgesproken zal de pupil onder invloed van dit licht snel samentrekken en dit vasthouden. Bij “zware” bijnieruitputting kun je zien dat de pupil dit minder dan vier seconden maar kan volhouden en vervolgens hier moeite mee gaat krijgen en de neiging heeft te vergroten. Logischerwijs heeft hier het symptoom “moeite in scherp licht te kijken” hier haar oorsprong.

Behandeling bijnierklachten

De behandeling van medische bijnierproblemen zoals Cushing, Addison en bijnierinsufficiëntie is een taak voor de arts in het ziekenhuis. Complementair is het prima om te werken met De hormoonfactor leefstijl adviezen.

Bijnieruitputting is vooral een leefstijl onderwerp en kan verminderen of opgelost worden door De hormoonfactor met de thema’s voeding, beweging, stress- en mental coaching.

Regulier medische circuit vs leefstijl specialisten

De meest uiteenlopende klachten waar ik mensen mee geholpen heb hebben te maken met het niet optimaal functioneren van de bijnieren. Het is van belang te beseffen dat men in het medische circuit anders tegen de bijnier aankijkt dan in de wereld van leefstijl interventies.

• Zo kent de (regulier geschoolde) arts alleen de medische problemen zoals de ziekte van Addison (bijnier-insufficiëntie, te lage productie van bijnierhormonen) en de ziekte van Cushing (te hoge productie van bijnierhormonen).
• Buiten het reguliere medische circuit wordt vaak gesproken over bijnieruitputting, een term die onder andere bekendheid heeft gekregen door het boek Bijnieruitputting van Dr. James Wilson als opvolger van de onbekendere term niet-Addison hypoadrenia.

Bij bijnieruitputting is er niets medisch aan de hand met de bijnierschors, maar zijn deze overbelast. Dit zorgt ervoor dat de bijnieren niet optimaal anticiperen op stressoren en een verstoord dagritme geven.

Doordat men de termen bijnieruitputting, bijnier-insufficiëntie of ziekte van Addison soms verkeerd gebruikt ontstaan er veel misverstanden. In de opleidingen tot arts wordt bijnieruitputting niet behandeld. Dit is ook logisch, omdat het niet om een medisch probleem gaat waar de arts iets mee kan.

Wat mij betreft hebben te veel mensen met bijnieruitputting te kampen, zonder dat iemand hen hierop wijst en/of doorstuurt naar de juiste leefstijl specialist (natuurarts, stress counselor, life coach, mental coach).(2)