Wat doen hormonen met calorieën (bij het afvallen)?

Graag verduidelijk ik het verschil tussen het denken vanuit hormonen en vanuit calorieën (bij het afvallen).

Hormonen doen iets met calorieën

Even voor alle duidelijkheid: Ik zeg nergens dat calorieën er niet toe doen bij afvallen. Dat de Eerste Wet van de Thermodynamica niet waar is. Dat je liters Hopjesvla kunt drinken zonder aan te komen. En dit alles zolang je hormonen maar in balans zijn. Hormonen doen iets met calorieën! Daarom leer je in De hormoonfactor hoe je samen kunt werken met je hormonen om makkelijker pondjes te verliezen.

Afvallen volgens een aantal diëtisten

Veel diëtisten werken met een rekenmachine om de calorie-inname en het energieverbruik via vereenvoudigde methodieken te schatten. Uiteindelijk zou het energiegebruik hoger moeten zijn dan de energie-inname om af te vallen.

Energie-inname

Voor de energie-inname gebruikt men waarden die een mens op zou kunnen nemen uit de voeding. Als vereenvoudiging kan een mens uit 1g vet 9kcal opnemen en uit 1g koolhydraten of 4kcal eiwitten. Dit is uiteraard een schatting, want dit is per persoon verschillend afhankelijk van bijvoorbeeld de darmwerking en verteringscapaciteit van de persoon.(1)

Energieverbruik

Het energieverbruik berekend men door middel van een formule. Een zeer belangrijk aandeel in deze formule is het energiegebruik in rust. Dit schat men aan de hand van spiermassa en of leeftijd.

Je ziet dus dat deze berekening zeker niet nauwkeurig is.(2) Maar ook al zou deze berekening nauwkeurig zijn, dan nog werkt het in het menselijk lichaam net even anders als het op calorieën aankomt. Deze berekening gaat er vanuit dat het niet uitmaakt van welke voedingsbronnen deze calorieën komen en dat het lichaam een soort garagebox waar je calorieën in opslaat en vervolgens weer afvoert.

Bij deze methodiek stapt men zeer vaak in de valkuil om te weinig calorieën in te nemen en teveel te verbranden (zeer veel lange trainingen), het zogenaamd “crashen”. Het reboundeffect van deze crashmethoden leidt uiteindelijk tot jojo’en en dit is een simpel ingrijpen van het overlevingsmechanisme van het lichaam.(3)

Dit is een hormonale en mentale tegenreactie waar in dit dieetconcept nou net even geen rekening mee gehouden is. Wat er in het lichaam met het vetpercentage gebeurt bij een prednison- of bij een anabolenkuur bij een gelijkblijvende energiebalans, is ook niet in dit concept meegenomen bijvoorbeeld.

Het is duidelijk dat er meer speelt dan alleen calorie-in en calorie-uit. Wat gebeurt er in het lichaam met deze calorieën. Wat de meeste mensen interesseert is niet afvallen an sich, maar een verlaging van het vetpercentage.

Afvallen volgens De hormoonfactor

Wat het lichaam met energie doet wordt beïnvloed door hormonen en hormonen worden op hun beurt weer beïnvloed door onze levensstijl. Hoe we met onze leefstijl (voeding, training, stressbeperking, mentaal) onze hormonen kunnen beïnvloeden staat beschreven in De hormoonfactor.

Energiegebruik

Verreweg de belangrijkste bijdrage aan het energiegebruik van het lichaam levert het basaalmetabolisme (energiegebruik in rust). Deze wordt door velen in de diëtistenaanpak gezien als een constante, afhankelijk van het gewicht vetvrije massa en leeftijd.

Als ik kijk naar het hormonale systeem speelt de schildklier hierin een centrale rol. Er zijn individuele verschillen in schildklierwerking tussen mensen. Ik zie het basaalmetabolisme dus daarom zeker niet als een constante.(4) Hoe hoog de schildklierwaakvlam staat afgesteld, hangt ook af van het stressniveau en het voedings– en bewegingsgedrag van een persoon.

Bij crashdiëten en diëten met extreem weinig koolhydraten kan de schildklier vertragen en wordt dus ook de verbranding in rust lager (verlaging vrije T3 en verhoging reverse T3 in bloed).(5) Ook zijn er andere oorzaken voor een schildkliervertraging. Denk daarbij aan auto-immuunziekten of andere schildklieraandoeningen.

Toch merk ik in de praktijk dat ook bijna iedereen met een lichte schildkliervertraging goed kan afvallen. Dit mag men dus zelden als excuus gebruiken. Diegenen die wel aankomen gaan vaak meer eten in een poging het lusteloze gevoel dat ontstaat bij een tekort aan schildklierhormonen, weg te eten. Daarnaast kan men een gewichtstoename ook deels aan het vasthouden van vocht toeschrijven.

Een goede inname van calorieën en geen extreme langdurige koolhydraatbeperking (zoals ketogeen dieet) zijn belangrijk om de schildklierwerking op peil te houden. Het aanmaken van extra spiermassa is ook een goede methode om het basaalmetabolisme te verhogen.

Energieopslag

Of we nou meer of minder energie gebruiken dan we innemen, wat het meest van belang is: hoe wordt de vet-, spier- en of glycogeenvoorraad hierdoor beïnvloed. Veel mensen zouden het prima vinden om meer energie binnen te krijgen dan te verbruiken, als van deze calorieën spieren gemaakt werden en geen vet.

Wat we juist niet willen is als er meer energie verbruikt wordt dan ingenomen, dat kostbare spieren verbrand worden om deze energie te leveren en dat het vet gewoon blijft zitten. Hormonen zijn betrokken bij de manier waarop energie opgeslagen wordt in het lichaam. Testosteron en groeihormoon zorgen ervoor dat er relatief meer energie in de vorm van spiermassa opgeslagen wordt bijvoorbeeld.(6) (7)

Honger- en verzadiging

Hormonen beïnvloeden ons honger- en verzadigingsgevoel. Voor de huidige levensmiddelenindustrie is het zeer interessant om ons meer te laten eten, waardoor ze meer producten verkopen. Aan levensmiddelen voegen ze suikers, vet, zout, aroma- en smaakstoffen toe die de ‘dooreetfactor’ vergroten. Dit zijn ook vaak levensmiddelen die ‘pretstofjes’ vrij kunnen maken in onze hersenen waardoor we er naar grijpen bij bepaalde gemoedstoestanden. Zo zijn er veel mensen die emotionele dips of bloedsuikerdips weg proberen eten met dit soort producten. Wanneer hormonen uit balans raken kan dit voor de genoemde dips zorgen en dus snaaipartijen uitlokken.

Veel mensen die volgens de hormoonfactor gaan eten tot verzadiging, eten automatisch minder en dit maakt het makkelijker vol te houden dan bij reguliere calorierestrictie, waarbij zeer veel discipline nodig is en mentale frustratie (wat uiteindelijk tot compensatiegedrag kan leiden). Uiteraard bestaan er ook invloeden op eetgedrag die buiten de hormonen liggen.

Tenslotte

Het verkrijgen van een ideale lichaamssamenstelling is even iets complexer dan een simpel rekensommetje. Calorieën zijn dus wel belangrijk, maar belangrijker is nog wat het lichaam er mee doet en hoe het hierop anticipeert. En dit is de taak van hormonen, en deze kunnen wij weer beïnvloeden met onze leefstijl.

Ir. Ralph Moorman