Menopauze (overgang) | Symptomen, klachten en oplossingen

Wat is de menopauze en overgang?

Er zit een verschil in de betekenis tussen de menopauze en de overgang:

De menopauze

Dit is de laatste menstruatie van een vrouw. Meestal weet je dit een jaar later, omdat de kans dat er dan nog ineens een menstruatie optreedt zeer klein is. De oorzaak hiervan is dat de voorraad van eicellen (Graafse follikels) die nog een cyclus kunnen genereren opraakt (natuurlijke oorzaak) of een medische ingreep waarbij de vrouw in de overgang gebracht is.

De overgang

Hiermee worden de jaren rond de menopauze bedoeld (premenopauze, menopauze, postmenopauze), waarin de hormonen naar balans aan het zoeken zijn met soms bijbehorende symptomen.

Bij veel vrouwen wordt bij het verstrijken der jaren de cyclus steeds korter, omdat de progesteronfase minder goed functioneert (luteale fase). Hierdoor wordt de kans op spontaan zwanger worden steeds kleiner en de klachten van oestrogeendominantie groter. Deze periode van een kortere cyclus kan gevolgd worden door een beduidend langere cyclus, omdat er dan voor het eerst cyclussen worden overgeslagen (1). Hier beginnen de eerste overgangsklachten vaak merkbaar te worden en deze kunnen ook na de menopauze aanhouden tot de hormonale rust wederkeert.

Hoe lang duurt de overgang?

Gemiddelde overgangsklachten zijn gedurende een periode van vier jaar optreden, maar dit kan ook langer kan duren.

Wanneer begint de overgang?

De normale leeftijd waarop de menopauze intreedt tussen 45 en 56 jaar is en het gemiddelde 51 jaar. Wanneer je voor je veertigste jaar in de overgang komt, dan wordt dit vervroegde overgang genoemd of premature ovariële insufficiëntie (POI). Een oude minder gebruikte term hiervoor is prematuur ovarieel falen (POF). In de overgang zijn er vier fases gedefinieerd. Allereerst is er de fase voor de menopauze die pre-menopauze (nog geen klachten) genoemd wordt, daarna de peri-menopauze (beginnende klachten), dan de menopauze zelf en als laatste de post-menopauze

Afvallen tijdens de overgang?

Hormoonfactorcoach Brenda van Wegen heeft een mooie blog geschreven over ‘afvallen tijdens de overgang’. Ik hoop dat je er voordeel mee kan behalen.

Welke test kan je doen?

1. Bloed-, speeksel-, en urinetest: om te achterhalen of je in de overgang bent is lastig. De arts of menopauzekliniek (menopauzepoli) meet de hoeveelheid van hypofysehormoon FSH (follikel stimulerend hormoon) normaal gesproken die langzaam gaat stijgen in het begin van de overgang, maar pas echt een duidelijke verhoging laat zien na de menopauze (bloedwaarde blijvend hoger dan 30mle/ml).
2. Zelftest: er zijn ook zelftesten op de markt om de FSH waarde in de urine te meten, maar ik weet niet of deze goed gevalideerd en betrouwbaar zijn.
3. Vragenlijst en app: daarnaast kun je op internet ook allerlei vragenlijsten invullen en er zijn apps.
4. Symptoomherkenning: vaak weet een vrouw kijkende naar de symptomen dan al dat ze in de overgang is.

Het meten van de vrouwelijke geslachtshormonen oestrogeen en progesteron is tijdens de overgangsjaren vaak misleidend, omdat de overgangstest een momentopname is terwijl de hormonen nog alle kanten op kunnen gaan.

De symptomen/ klachten

Tijdens de overgangsjaren en na de menopauze treden diverse verschijnselen en kenmerken op door daling van en schommelingen in het oestrogeen- en progesteronniveau. Daarnaast kan testosteron ook meespelen in deze soms kakafonie. Ook het progesteronlevel verandert sterk omdat dit hormoon normaalgesproken piekt na de eisprong (die na de menopauze niet meer plaatsvindt).

Doordat het hormoon oestrogeen gaat dalen treedt er een lichte vermannelijking op, omdat het mannelijke hormoon testosteron na de menopauze relatief hoger wordt ten opzichte van oestrogeen.

Overgangsklachten treden bij 8 van de 10 vrouwen op en bij 20 procent van hen ernstig te noemen zijn.

Typische overgangsklachten

Dit zijn de klachten die een rechtstreeks gevolg zijn van een verminderde aanmaak van de vrouwelijke geslachtshormonen door de eierstokken (2):

• Droge slijmvliezen in vagina, ogen en mond.
• Onregelmatige cyclus, korte cyclus, overmatig bloedverlies (bruine afscheiding soms) bij de menstruatie.
• Opvliegers en (nachtelijk) transpireren (gevoeliger voor temperatuursveranderingen).

Niet typische overgangsklachten

Deze klachten kunnen door de overgang veroorzaakt of verergerd worden, maar er kan ook een hele andere oorzaak of combinatie van oorzaken zijn. Wanneer de andere oorzaken uitgesloten zijn dan wordt de klacht veroorzaakt door de overgang:

• Acne
• Bloedverlies na de menopauze
• Botontkalking (osteoporose)
• Concentratieproblemen
• Depressie (psychische klachten)
• Droge huid, ogen of mond
• Duizeligheid
• Gewichtstoename
• Gewrichtspijn
• Gezwollen buik (opgezette maag, buikpijn)
• Haargroei gezicht (snor- en baardhaartjes)
• Haaruitval, droog haar
• Hartkloppingen
• Jeukende tepel
• Krampen in voet, kuit en hamstrings
• Kwetsbare vagina en contactbloeding (spotting door dunner vaginaal slijmvlies)
• Migraine en hoofdpijn
• Minder zin in seks (lager libido of sekslust)
• Nachtzweten
• Pijnlijke borsten
• Rusteloze benen (restless legs)
• Slapeloosheid (slechte slaap)
• Spierpijn
• Stemmingswisselingen (als oestrogeen daalt, daalt de afgifte van serotonine in de hersenen ook)
• Terugkerende blaasontsteking
• Transpireren
• Veranderde eetlust (minder eten of juist overeten)
• Veranderende vetverdeling (meer buikvet). Meer een buikje en minder op de benen en billen.
• Verandering in stoelgang
• Verhoogde bloeddruk (hoge bloeddruk)
• Vermoeidheid (slecht slapen, en depressief lusteloos gevoel)
• Zware benen

Ook de man ervaart vaak klachten rond de middelbare leeftijd. Bij mannen noemen we dit de  penopauze.

De belangrijkste oorzaken

Ten eerste wordt tijdens de menopauze de oestrogeen en progesteron lager, maar dit niveau is nog niet stabiel. De schommelingen in oestrogeenlevels veroorzaken klachten.

Progesteron daalt relatief nog meer dan oestrogeen, omdat progesteron na de eisprong piekt en de eisprong niet meer plaatsvindt na de menopauze (3). Er is dus nog steeds sprake van oestrogeendominantie met de bijbehorende symptomen.

Progesteron wordt dus nauwelijks meer aangemaakt in de eierstokken, maar nog wel een klein beetje in de bijnier. Oestrogeen wordt nog wel een beetje aangemaakt in de ovaria, maar heeft naast de bijnier ook nog het vetweefsel om bij te springen in de aanmaak.

De oplossingen

Wat doet de dokter?

De meeste artsen doen niets, stellen gerust en vinden dat de klachten vanzelf over moeten gaan. Zo staat het nog steeds in de richtlijn van de Nederlandse huisartsen. Daarmee gaan huisartsen eraan voorbij dat 20% van alle vrouwen zeer ernstige overgangsklachten heeft die soms wel tien jaar of langer kunnen duren. De reguliere arts kan ook medicatie voorschrijven om overgangsklachten (symptomen) te bestrijden zoals:

1) Bloeddrukverlagers en antidepressiva

2) Reguliere overgangshormonen (chemische oestrogenen)
Deze middelen bevatten natuurlijk oestrogeen (oestradiol) en een progestageen. Een progestageen is een hormoon dat is omgebouwd en dat een werking heeft zoals progesteron, maar het heeft net andere eigenschappen. Een progestageen komt niet voor in de natuur, daarom kan op de combinatie progestageen met oestradiol patent worden aangevraagd. Het is bewezen dat bij langdurig gebruik (hormonale therapie) de kans op borstkanker licht toeneemt. De kans op osteoporose neemt af, de kans op hart- en vaatziekten lijkt ook minder te worden.

3) Anticonceptie als de vrouw nog een cyclus heeft

De anticonceptiepil bestaat uit twee synthetische hormonen, een ethinylestradiol en een progestageen. Deze middelen zijn bedoeld om niet zwanger te worden, ze zijn veel sterker dan nodig voor het bestrijden van overgangsklachten. Bijwerkingen zijn ernstiger en komen vaker voor in vergelijking met overgangshormonen (4).

4) Bio-identieke oestrogenen (oestradiol) via de huid

Oestradiol is een bio-identiek hormoon, zoals de eierstokken zelf maken. Het wordt makkelijk afgebroken. Toediening in gelvorm via de huid voorkomt de eerste afbraak in de lever. 95% wordt meteen afgebroken bij slikken. 

Bij toediening via de huid is dus een veel lagere hoeveelheid nodig. Er is dan geen hogere kans op trombose zoals bij slikken. In Nederland kan dit door het plakken van hormoonpleisters (lees oestrogeenpleisters), binnenkort komt er ook een spray uit. Een gelvorm, zoals gebruikt wordt in België of Duitsland is er niet in de Nederlandse apotheek maar met een doktersrecept van een Nederlandse arts kan het wel in een van die landen worden aangeschaft.

Oestrogeen via de huid kan goed worden gecombineerd met progesteroncapsules om te slikken. Bio-identiek progesteron bevordert enorm de slaapkwaliteit. Bovendien is het door wetenschappelijk onderzoek aannemelijk gemaakt dat de combinatie oestradiol via de huid met progesteron slikken de kans op borstkanker niet verhoogd, het is goed voor de botdichtheid en de kans op hart- en vaatziekten wordt minder.

Let op: Oestrogeen zorgt voor celdeling en progesteron voor celafsterving (apoptose). Om de kans op de groei van bepaalde kankersoorten zoals borstkanker bij het smeren van oestrogenen te verminderen, is het verstandig ook de tegenhanger progesteron te smeren. Dat de kans op kanker een klein beetje groter wordt is eigenlijk alleen aangetoond bij chemische oestrogenen.

Laat je alleen behandelen door een specialist/ gynaecoloog. Dit voor goede hulp en advies op dit vlak. Het is zelfs mogelijk naast bio identieke hormonen soms ook chemische varianten te gebruiken bij hevige klachten. Ook DHEA en testosteron worden soms voorgeschreven als er sprake blijkt van een tekort. Maatwerk is hier vereist (5).

Bio-identieke progesterongel / Utrogestan in pilvorm

Ook is de verhouding tussen oestrogeen en progesteron van belang. Na de menopauze is er geen eisprong en dus zal progesteron geen pieken meer vormen en beduidend lager zijn. De rol van de bijnier in de aanmaak van progesteron wordt nu een stuk groter. Het is dus van belang een bijnieruitputting te voorkomen omdat het progesteronlevel dan nog lager wordt. Burn-out en menopauze gaan niet goed samen. Het verhogen van de progesteron kan oestrogeendominantie en klachten verminderen. Hiervoor kunnen de volgende middelen ingezet worden van licht naar sterk:

1. Bio-identieke progesterongel: Ik raad aan dit te laten voorschrijven door een natuurarts indien noodzakelijk en niet zelf bestellen op internet.
2. Utrogestan in pilvorm: Dit is bio-identiek en werkt sterker dan progesterongel.

Hormoontherapie rond de overgang

Wat kun je zelf doen?

Het is zeer opvallend dat bij veel natuurvolkeren en mensen die in de natuur leven de menopauze en de bijbehorende klachten nauwelijks bekend zijn. Het is sowieso dus aan te bevelen dicht bij de natuur te blijven, qua voeding en verdere levensstijl.

8 tips:

1. De basis hormoonfactor voeding kan al veel effect hebben. Eet voeding die rijk is aan groenten (liefst 500 gram), vis, ei, noten, zaden en olijfolie. Het is belangrijk dat oestrogeen via een gunstige route afgebroken wordt in de lever (een goede balans tussen 2-oh dan 4-oh en 16-oh vermindert vrouwenklachten). Hierbij kan een grote portie groenten helpen en regelmatig koolsoorten op het menu zoals broccoli. In broccoli zitten de stofjes DIM en indol-3-carbinol (ook als supplement inzetbaar) (9)
2. Zorg voor een stabiele bloedsuiker om stemmingswisselingen te voorkomen of verminderen
3. Zorg dat de insulinegevoeligheid van de insulinereceptor goed is (geen insulineresistentie) (6)
4. Zorg voor een goede darmwerking door uit te zoeken welke voeding je goed kun verteren en verdragen (7)
5. Verlagen van het vetpercentage en de verminderingen van laaggradige ontstekingen hebben een stabiliserend effect op de vrouwelijke cyclus (8)
6. Verminderen oestrogeendominantie
7. Naast de voeding is ook de reductie van stress ontzettend belangrijk (cortisol kan de werking van progesteron verslechteren). Stress kan overgangsklachten verergeren, de overgangsklachten kunnen de slaap bemoeilijken en zo kun je in een negatieve spiraal terecht komen (10). Sommige overgangsconsulenten hebben hier hun expertise van gemaakt.
8. Naast deze basisaanpak die eigenlijk voor iedere leeftijd optimaal is, zijn er ook een aantal symptoombestrijders om in te zetten (op oestrogeen- en progesteronniveau), vooral wanneer de klachten zeer heftig zijn. Het verminderen van schommelingen in oestrogeen zijn op meerdere manieren te beïnvloeden met medicijnen en supplementen van licht naar zwaar. Doe dit altijd in overleg met een deskundige op het gebied van overgang en suppletie.

Afvallen tijdens de overgang

Suppletie uitwerking

1. MACA: maca is een superfood die als adaptogeen kan werken, wat wil zeggen dat het de pieken en dalen in het oestrogeen wat kan afvlakken. Bij sommige vrouwen vermindert dit de klachten, maar zeker niet alle (11).
2. Fyto-oestrogenen: fyto-oestrogenen zijn plantaardige stoffen die op oestrogeen lijken, maar die een beduidend zwakkere werking hebben. Fyto-oestrogenen komen van nature voor in onder andere soja, hop en rode klaver. Bij overgangsklachten gaat het vooral om hoog geconcentreerde fyto-oestrogenensupplementen die een effect kunnen genereren (12) (13). Bij een hoog oestrogeen kunnen ze de receptoren voor oestrogeen blokkeren en bij een laag level van oestrogeen kunnen fyto-oestrogenen de oestrogene werking juist versterken. Ook door deze stoffen wordt dus het oestrogeenlevel stabieler en na de overgang vaak net iets hoger. Een klein deel van de vrouwen heeft darmflora in haar darm die fyto-oestrogenen om kan zetten in sterkere oestrogenen. Het werkt dus lang niet bij iedereen.
3. Andere vaak gebruikte supplementen zoals teunisbloemolie, zilverkaars, salie, agnus castus, sint janskruid, vitamine D en E

• Boek: Menopauze van dr. Lee is een aanrader.
• Website: Vrouwen in de overgang schrijft er meer over.
• Ervaring: Gestopt met oestrogeenremmers en geen klachten meer.