De hormonale cyclus van de vrouw

Praktische uitleg over de dagen van de vrouwelijke cyclus met haar vruchtbare periode, eisprong/ ovulatie én hoe je gezond zwanger kan worden.

Wat is de normale cyclus van de vrouw?

Vrouwen hebben tussen hun eerste menstruatie (de menarche) en de laatste menstruatie (de menopauze) te maken met een hormooncyclus. Gemiddeld duurt een cyclus 28 dagen. Alle fases moeten hierbij goed doorlopen worden: van menstruatie tot het uitgroeien van de follikel en van de eisprong tot de zwangerschap of tot de start van een nieuwe cyclus. Door de cyclus beter te begrijpen kun je ook de symptomen tijdens de verschillende fases van de cyclus beter verklaren.

De duur van de vrouwelijke cyclus

Jouw cycluslengte bestaat uit verschillende fasen.(1)

Dag 1 tot 5

Op dag één begint de menstruatie. Het baarmoederslijmvlies dat in de afgelopen maand is opgebouwd wordt afgestoten en komt via de vagina naar buiten (bloed en slijm). Tegelijkertijd start er een nieuwe cyclus doordat follikels (de eicel plus het omhulsel van vocht en cellen) onder invloed van het hypofysehormoon FSH gaan groeien.

Dag 5 tot 14

Deze groeiende ’Graafse Follikels‘ produceren steeds meer oestrogenen (hoe groter hoe meer). Een van de follikels groeit door tot de grootste en dominante follikel. Hoe meer oestrogeen er gemaakt wordt door de dominante follikel, hoe minder FSH er in de hypofyse aangemaakt wordt. Hierdoor wordt voorkomen dat andere follikels verder uitgroeien. Dit proces heet negatieve terugkoppeling.

De dominante follikel groeit door tot dag veertien en de aanmaak van oestrogeen blijft stijgen. Het oestrogeen zorgt ervoor dat het baarmoederslijmvlies dikker wordt en dat er helder vloeibaar slijm aangemaakt wordt in de baarmoedermond. Dit goed geleidende slijm helpt zaadcellen door de weg te wijzen naar de eileider.

Vrouwen herkennen daarom hun vruchtbare dagen aan de veranderingen in de slijmproductie. Helder vloeibaar slijm dat er uitziet als het eiwit van een rauw ei betekent dat de eisprong dichtbij is. Na de eisprong wordt het slijm dik en gelig, ongeveer zoals pannenkoekenbeslag. Dat betekent dat de vruchtbare dagen voorbij zijn.

Dag 14 tot 25

Vlak voor dag veertien is er een piek van het hypofysehormoon LH. LH zorgt ervoor dat de eisprong plaatsvindt. Wanneer de eisprong is geweest, verandert het omhulsel van de eicel dat overblijft in de eierstok in het Gele Lichaam (ook wel Corpus Luteum genoemd).

Het Gele Lichaam produceert (naast oestrogeen) nu ook progesteron, dat ervoor zorgt dat de cellen van de baarmoederwand goed doorrijpen, zodat deze geschikt wordt voor het innestelen van een bevruchte eicel. Ook zal progesteron de schildklierwerking een beetje stimuleren waardoor de lichaamstemperatuur iets stijgt (een bruikbaar gegeven om de vruchtbaarheid te testen).

Het stijgende progesteronniveau zorgt voor een negatieve terugkoppeling naar de hypofyse, waardoor de aanmaak van FSH laag blijft. Dat voorkomt dat er nieuwe eicellen gaan uitgroeien.

Dag 25 tot 28

Als er geen bevruchting plaatsvindt, worden de eicel en het Gele Lichaam afgebroken. Hierdoor beginnen de oestrogeen- en progesteronwaarden vanaf de derde week na het begin van de menstruatie snel te dalen. Dit is een teken dat het baarmoederslijmverlies afgestoten kan gaan worden en de menstruatie start. Dag 1 van de menstruatie is tevens de start van een nieuwe cyclus.

Als er wel bevruchting plaatsvindt dan wordt het Gele Lichaam in stand gehouden. Het Gele Lichaam produceert progesteron onder invloed van HCG. Cellen die het embryo omhullen (die later de moederkoek of placenta vormen) maken HCG (humaan choriongonadotrofine, oftewel het zwangerschapshormoon).

Tijdens de zwangerschap zijn LH en FSH zeer laag, om te voorkomen dat er een nieuwe cyclus start en er eisprongen kunnen plaatsvinden. De moederkoek gaat daarom ook zelf oestrogeen en progesteron aanmaken. Tijdens een zwangerschap zijn de waarden van oestrogeen en progesteron tot tien keer hoger dan normaal. Ook tijdens de borstvoedingsperiode (waarbij gevoed wordt met intervallen korter dan 6 uur, vaker dan 6 keer per dag en zonder bijvoedingen) is er meestal de eerste tijd nog geen terugkeer van de menstruatie.

Frequent aanleggen stimuleert de aanmaak van prolactine en dat remt de productie van FSH en LH waardoor er geen ovulatie optreedt. Daardoor is de aanmaak van oestrogeen en progesteron laag.

Download online hormoontest

Hoe ziet de ovulatiecyclus eruit?

In onderstaande afbeelding zie je de maandelijkse cyclus op verschillende manieren weergegeven. Het is belangrijk te weten wanneer de folliculaire fase – eisprong – luteale fase is (en wat dit doet met de lichaamstemperatuur in rust). Daarnaast zie je wat de dominante hormonen LH, FSH, Oestrogeen en Progesteron doen op de verschillende dagen. Als extra informatie zie je de ontwikkeling van de Graafse Follikel en het ontstaan van het Gele Lichaam.

Wat kan er mis gaan tijdens de cyclus?

Wanneer de cyclus goed verloopt en de hormonen in balans zijn dan ondervindt een vrouw doorgaans weinig problemen. Dit is echter helaas niet altijd zo. Zo kan de ongesteldheid onregelmatig zijn, de cyclus korter dan normaal duren of juist te lang, kunnen de hormonen oestrogeen en progesteron uit balans zijn (oestrogeendominantie), er meerdere follikels tegelijk gaan rijpen (PCOS) en kan de eisprong niet goed gaan (of de innesteling van de eicel in het baarmoederslijmvlies niet goed verlopen bij een zwangerschapswens). Dit kan voor de meest uiteenlopende klachten zorgen optredend vanaf de puberteit tot de pre-overgang aan toe.

De huisarts schrijft de pil lang niet altijd voor vanwege anticonceptie, maar vaak ook om dit soort klachten weg te drukken.

Hoe kan je gezond zwanger worden?

Lees hier de blog over: ‘gezond zwanger worden’.

Ik vertel daar over je vruchtbare dagen en tot welke leeftijd je zwanger kan worden. Verder ga ik in op de ovulatie test, symptomen van vruchtbaarheidsproblemen én een goede voorbereiding op je kinderwens.

App om menstruatiecyclus te berekenen

Er bestaan verschillende apps waarmee je jouw cyclus kunt bijhouden en de vruchtbare dagen en ovulatie kunt berekenen. Het zijn vaak handige kalender tools. Daarnaast bestaan er computertools zoals de Ladycomp.