Hormonen in balans

Zijn jouw hormonen uit balans? Lees onderaan de blog de 8 belangrijkste ‘klachten’ die jouw hormonen uit evenwicht kunnen brengen.

Hoe krijg je jouw hormonen in balans?

Met een gezonde leefstijl kan je, door een aantal simpele aanpassingen, jouw hormonen in balans te brengen zodat jij weer vertrouwd met je eigen lichaam bent.

De grootste uitdaging ligt vaak in de combinatie tussen de leefstijlvlakken stress, voeding en beweging. Vandaar dat ik je op alle drie de vlakken mijn belangrijkste tip geef waarmee je direct aan de slag kunt. Ik hoop dat je na één maand al resultaat merkt zodat dat je motivatie geeft om door te gaan en niet terug te vallen in je oude gewoontes.

De 3 tips op een rij…

1: Eet veel verse en onbewerkte natuurproducten

Dus we gaan de supermarkt binnen en dan…

De supermarkt is een oord vol valstrikken. Overal schreeuwen producten om de aandacht met gezondheidsclaims die niet kloppen. Zo zie je er artikelen met het keurmerk ‘Verantwoorde voeding’ terwijl ze gewoon slecht voor jouw gezondheid zijn. Sommige lightproducten krijgen bijvoorbeeld een keurmerk vanwege calorieverlaging, hoewel ze juist meer suiker en koolhydraten bevatten dan het originele product. Neem de normale pindakaas en de lightversie: de lightversie bevat minder vet en calorieën maar meer dan driemaal zoveel koolhydraten!
Om het niet al te deprimerend te maken, gaan we dus naar de groenteafdeling. Dit is één van de weinige plekken in de supermarkt waar nog echte, gezonde voeding te vinden is waardoor je hormonen in balans komen: verse groente en fruit zoals appels (mits ze niet gezoet zijn), bloemkolen, wortels… Kortom, voeding waar niets aan ‘verbeterd’ en ‘verrijkt’ is door de laboranten van de voedingsindustrie.

Voorbeeld

De beste voeding voor je hormonen bestaat voor een groot deel uit onbewerkte natuurproducten, verstoort de bloedsuiker niet te snel en is gevarieerd. Daarnaast is het niet alleen van belang wat je eet, maar ook wat je lichaam met deze voeding doet. Je lichaam moet het goed kunnen verteren, opnemen en verdragen. Juist op deze aspecten gaat het vaak mis. Dit is uiteraard per persoon verschillend, maar wat opvallend vaak voorkomt is dat gluten en zuivel niet optimaal verwerkt worden. Dit kan voor allerlei klachten zorgen en de hormonen uit balans brengen.

Voeding i.r.t. jouw hormonen

2: Verminder stress en doe vooral dingen die je energie geven

De factor stress ziet men ontzettend vaak over het hoofd. Vaak hoor je: “Stress overkomt je en daar kun je niks aan doen.” Dit is absoluut niet het geval. Je kunt de wind niet veranderen, maar wel de stand van de zeilen. Als stress minder wordt en positiever van aard, zijn je hormonen je ontzettend dankbaar.

Stress is mede een oorzaak van insulineresistentie en suikerziekte, aandoeningen die vaak gepaard gaan met overgewicht. Bij langdurige chronische stress zorgt de permanent verhoogde cortisolproductie ervoor dat receptoren voor cortisol in de lichaamscellen ongevoeliger worden. In reactie hierop maak je nóg meer cortisol aan, waardoor de receptoren nog ongevoeliger worden. Zo beland je in een vicieuze cirkel, waarbij er steeds meer cortisol in je bloed circuleert terwijl jouw cellen daar steeds minder efficiënt op reageren.

De bijnieren (twee orgaantjes die op de nieren liggen) produceren cortisol. Als deze orgaantjes jaar in jaar uit overuren moeten draaien, raken ze uitgeput. In het ergste geval volgt er een burnout, waarbij de bijnieren ‘op’ raken en niet meer goed anticiperen op stress- en ontstekingsprikkels. En hoewel een teveel aan cortisol schadelijk is, is een tekort dat ook. Je hebt het stresshormoon namelijk nodig om stress te kunnen verwerken. Het stresshormoon beschermt jou bovendien tegen ontstekingen.

Voorbeeld

Als jouw bijnieren door overbelasting uitgeput raken, kun je niet meer goed tegen stress en krijg je last van allerlei kwalen en ziektes. Je kent vast wel mensen uit jouw omgeving die vijftien jaar keihard konden werken, energiek en onkwetsbaar leken, maar plotseling een burnout kregen en van de ene kwaal in de andere terecht kwamen. Het kan vele stressvolle jaren duren voordat de bijnieren oververmoeid raken, maar als je eenmaal zover bent, is het erg lastig je hormonen in balans te krijgen. Dus ontspan zoveel mogelijk.

Stress i.r.t. jouw hormonen

3: Train als een bodybuilder

De afgelopen jaren heb ik veel klanten gehad die allemaal met hetzelfde doel naar het fitnesscentrum gingen: zoveel mogelijk calorieën verbranden. Hoeveel mensen kijken niet vol verwachting naar het schermpje van hun cardiotoestel waarop het aantal verbruikte calorieën wordt weergegeven. Sporten met als doel calorieën verbranden is echter een nutteloze bezigheid. Waarom?

1. In de eerste plaats verbrandt je tijdens een lange, zware cardiosessie te weinig om echt af te vallen.
2. Ten tweede verbrandt je niet alleen vet maar ook spieren.
3. Ten derde verstoor je de hormonen die jou juist slank moeten houden (resultaat: je hormonen zijn uit balans!).

Als ik dit tegen mijn klanten zeg, kijken ze me vol ongeloof aan. Het druist immers regelrecht in tegen alles wat ons over sporten is geleerd.

De beste manier om te trainen voor je hormonen is korte en intensieve krachttraining. Hiermee boost je de verjongende en spieropbouwende hormonen testosteron en groeihormoon, terwijl het afbrekende en verouderende stresshormoon cortisol binnen de perken blijft. Het meest effect op je hormonen heeft het trainen van de grootste spiergroepen, namelijk benen, borst en rug. Spiergroei vindt met name plaats bij setjes van tussen de 6 en 12 herhalingen. Als je van plan bent 10 herhalingen te maken, moet het gewicht zo zwaar zijn dat de elfde herhaling niet meer mogelijk is. Dit noemt men ook wel “overload” en alleen dan krijg je het resultaat dat je wil. Extra spiermassa verhoogt het energiegebruik van het lichaam dag en nacht en dit maakt afvallen makkelijker.

Voorbeeld

Om mijn punt te verduidelijken, haal ik het fenomeen ‘ultralopen’ erbij. Dit is een extreem zware sport waarbij men enorme afstanden aflegt, soms zelfs 200 kilometer. Als je denkt dat calorieverslindende ultralopers per definitie ultradun zijn, heb je het mis. Veel ultralopers hebben een buikje! Bovendien hebben ze weinig spieren in hun romp en armen. Dat komt doordat deze hardlopers zeer lage testosteron- en groeihormoonspiegels in het bloed hebben, terwijl deze hormonen juist zo belangrijk voor spieropbouw en vetverbranding zijn. Daarnaast hebben ze erg veel van het stresshormoon cortisol in hun bloed. Cortisol breekt spiermassa af en stimuleert vetaanwas – vooral in de buik.

Oké, dat 200 kilometer achter elkaar hardlopen de gezondheid meer kwaad dan goed doet, is misschien niet zo verwonderlijk. Maar de hormoonverstorende effecten beginnen al als je een uurtje pittig aan het sporten bent. Na ongeveer een half uur trainen beginnen de suikervoorraden in het bloed, de spieren en de lever te dalen. Het lichaam reageert dan met het aanmaken van cortisol. Cortisol vult vervolgens het suikertekort aan door spiereiwit in suiker om te zetten. Na een uur fanatiek trainen begint bovendien de productie van testosteron en groeihormoon te dalen. Het is daarom ook niet verstandig om trainingen van een paar uur te doen, want je breekt dan meer spieren af dan je opbouwt.

Sport i.r.t. jouw hormonen

Waarom zijn jouw hormonen uit balans?

Nu je weet hoe je jouw hormonen in balans kunt krijgen is het handig om ook te weten waar de zwakke punten in jouw hormonale systeem zitten, zodat je jouw lichaam kunt helpen met specifieke maatregelen om je hormoonklieren weer optimaal te laten functioneren.

Uitleg hormonen

De 8 belangrijkste ‘klachten’ die jouw hormonen uit evenwicht kunnen brengen:

1: Jouw cellen worden ‘doof’ voor hormonen

Het woord hormoon is afgeleid van het Griekse woord ‘hormao’, wat ‘in beweging zetten’ betekent. Een hormoon kan een cel ‘in beweging zetten’ als deze celreceptoren bevat waar het hormoon op past. Een hormoon kan je vergelijken met een sleutel en de receptor met een slot. Als een hormoon niet op de receptor past, zal dit hormoon de cel niet in werking zetten. Bevat de cel wel de passende receptoren, dan heeft het bijbehorende hormoon direct effect. Dankzij dit systeem van hormonen en bijpassende receptoren kan via het hormonale systeem nauwkeurig worden bepaald welke cellen en processen worden geactiveerd. Als receptoren jaar in jaar uit een overvloed aan hormonen op zich af krijgen, worden ze daar steeds ongevoeliger voor. De sleutel past als het ware steeds minder goed op het slot omdat dit is gaan slijten.

2: De hormonen remmen het basaalmetabolisme

Je verbrandt niet alleen calorieën als je een rondje hardloopt, maar ook als je op de bank voor de televisie hangt en ’s nachts in jouw bed ligt te slapen. Heel belangrijk om te beseffen is dat het merendeel van het energieverbruik van het lichaam voor rekening komt van het ‘basaalmetabolisme’. Dit is het energieverbruik van het lichaam in rust. Deze energie wordt gebruikt voor onder andere de ademhaling, de hartslag, de spijsvertering, de afweer en de groei van huid, nagels, haar en botweefsel. Het basaalmetabolisme wordt gestuurd door jouw hormonen. En omdat de hormonen bij de meeste mensen uit balans raken, raakt ook het basaalmetabolisme uit balans.

3: Je krijgt minder hormonen in de actieve vorm

Een groot deel van de hormonen die vanuit de klieren in het bloed terechtkomt, wordt aan transporteiwitten vastgeklonken. Deze hormonen in ‘gebonden vorm’ passen niet meer op de bijpassende receptoren en zijn onwerkzaam. Een ander deel van de hormonen blijft ongebonden in het bloed circuleren. Deze hormonen in ‘vrije’ vorm passen wel op de bijbehorende receptoren en zijn dus wel werkzaam. Het is zaak om voldoende hormonen in ‘vrije vorm’ in omloop te hebben. Maar bij veel mensen zorgt een overvloed aan transporteiwitten ervoor dat er maar weinig hormonen ‘in vrije vorm’ overblijven.

4: De hormoonproductie gaat omlaag

Ook jouw klieren en hormoonproducerende weefsels zijn aan slijtage onderhevig en verouderen. Het gevolg is dat ze steeds minder hormonen kunnen afscheiden. Bij de ene klier gaat de productiviteit sneller achteruit dan bij de andere.

5: De hormonen raken onderling uit balans

Alle hormonen werken samen en oefenen invloed op elkaar uit in een delicaat onderling evenwicht. Testosteronstijging zorgt er bijvoorbeeld voor dat er ook meer schildklierhormoon wordt aangemaakt. Gaat jouw testosteron productie achteruit, dan komt ook jouw schildklierhormoon in het gedrang. Het hormoon DHEA zorgt ervoor dat er niet te veel van het stresshormoon cortisol wordt geproduceerd. De productie van DHEA loopt echter snel terug bij het ouder worden, waardoor er in verhouding te veel cortisol wordt aangemaakt. Zo raken steeds meer hormonen onderling uit balans.

6: Jouw lever werkt niet goed

Hormonen worden na bewezen diensten afgebroken door jouw lever. Werkt de lever niet meer goed, dan kunnen er dus te veel hormonen of hormonale afvalproducten in jouw bloed blijven circuleren. Bij de meeste mensen gaat de lever achteruit, onder meer door het gebruik van alcohol, tabak en medicijnen.

7: Er wordt te veel testosteron in oestrogeen omgezet

Zowel mannen als vrouwen hebben testosteron in hun bloed en voor beide geslachten is dit hormoon belangrijk voor de spieropbouw en de vetverbranding. In vet zit echter een stofje – aromatase genaamd – dat testosteron omzet in oestrogeen. Op zichzelf is dit een gunstig en noodzakelijk proces, maar als je te veel vetcellen krijgt, wordt er te veel testosteron in oestrogeen omgezet. Zo ontstaat er bij dikke mensen al snel een tekort aan testosteron en een overschot aan oestrogeen. In dat geval krijgt oestrogeen dikmakende eigenschappen.

8: Er kunnen niet-lichaamseigen stoffen in het lichaam terecht komen die zich gedragen als hormonen

Voeding bevat van nature stoffen die op hormonen lijken: fyto-oes­trogenen. Fyto-oestrogenen zitten bijvoorbeeld in hop(bier) en soja. Ze hebben een zwakkere werking dan ons lichaamseigen oestrogeen, maar hebben wel invloed. Deze fyto-oestrogenen hebben overigens lang niet altijd een negatief effect op de hormonale balans en vrouwen­klachten, maar kunnen in sommige gevallen ook als remedie gebruikt worden.

• Chemische stoffen zoals bestrijdingsmiddelen of stoffen uit plastics (PET-flessen bijvoorbeeld) en kunststoffen kunnen een oestrogene werking hebben. Dit worden xeno-oestrogenen genoemd; de werking is vaak nog sterker dan van ons lichaamseigen oestrogeen.
• Niet-hormonale medicijnen kunnen invloed hebben op hormo­nen. Dit kan het hormonale evenwicht verstoren. Zo kunnen bijvoor­beeld cholesterolverlagende medicijnen de aanmaak van geslachtshor­monen verminderen.

Ir. Ralph Moorman