Hypofyse

Wat is de hypofyse, de functie van deze klier én veelvoorkomende aandoeningen/ symptomen? Allen vragen waar in deze blog duidelijk antwoord op gegeven wordt.

Wat is de hypofyse?

De hypofyse is een hormoonklier die een belangrijke koppeling maakt tussen het zenuwstelsel (de hersenen) en het hormonale systeem.

Net als bij de hypothalamus komen hier allerlei signalen binnen uit het zenuwstelsel. Daarnaast krijgt de hypofyse ook hormonale opdrachten van de hypothalamus. De hypofyse maakt hormonen die direct een werking hebben (op organen en cellen) waardoor de homeostase hersteld wordt (een soort van thermostaat werking) of hormonen die bedoeld zijn om andere klieren aan het werk te zetten.

Waar zit de hypofyse?

Deze klier ter grootte van een erwt bevindt zich in de hersenen, in een holte in de schedelbasis (het Turkse zadel), achter de neusrug. De ligging kun je vinden door een denkbeeldige lijn tussen je slapen te trekken en deze te laten kruisen met de lijn van de neusbrug.

Wat betreft de anatomie: deze klier is opgebouwd uit drie delen: de voorkwab (adenohypofyse), de achterkwab (neurohypofyse) en de  middenkwab (pars intermedia). De aanmaak van verschillende hypofyse hormonen vindt plaats in deze drie delen. De hypothalamus is verbonden met de hypofyse achterkwab via de hypofyse steel.

Op onderstaande afbeelding kan je de locatie zien:

Welke hormoonklieren staan onder invloed van de hypofyse?

De hypofyse staat in verbinding met de bijnier, de schildklier en de geslachtsklieren (testikels en eierstokken), die op hun beurt weer andere hormonen aan maken. Zo staan het stresssysteem (HPA-as), de stofwisseling (HPT-as) en de voortplanting (HPG-as) onder regie van de hypofyse.

De hypofyse noemt men ook wel hersenaanhangsel en is een zeer belangrijke hormoonklier met een grote invloed in het hormonale of endocriene systeem. Je zou de hypofyse ook de eerste viool van het hormonale orkest kunnen noemen.

Wat is de functie van de hypofyse?

De functies en werking van deze klier is zeer breed. Bijna alle hormonale processen staan onder invloed van deze klier. Daarbij staan de aansturing van de drie dominante systemen: stress (bijnieren), stofwisseling (schildklier) en voortplanting (eierstokken, testikels) voorop.

De functies op een rij:

• Aanmaak van moedermelk (prolactine)
• Bloeddruk (ACTH: aldosteron)
• Geheugen (ACTH: pregnenelone)
• Groei (groeihormoon)
• Libido (FSH, LH: testosteron, oestrogeen, progesteron)
• Ontstekingsremming (ACTH: cortisol)
• Pijnbestrijding (endorfine)
• Stofwisseling (TSH: schildklierhormoon)
• Stress (ACTH: cortisol)
• Temperatuurregeling (TSH: schildklierhormoon)
• Voortplanting (FSH, LH: testosteron, oestrogeen, progesteron)
• Waterbalans (ACTH: aldosteron)
• Zouthuishouding (ACTH: aldosteron)

Welke hormonen maakt de hypofyse aan?

De hypofyse maakt een breed scala aan hormonen aan. Een aantal hormonen heeft directe werking en andere hormonen zijn bedoeld om weer een andere hormoonklieren te stimuleren.

Zo maakt de hypofyse groeihormoon en prolactine aan. Deze hormonen kunnen meteen hun functie uitoefenen in allerlei lichaamscellen.

De hypofyse hormonen ACTH, TSH, FSH en LH zijn echter bedoeld om andere hormoonklieren te stimuleren (of te remmen) om weer andere hormonen aan te maken. Dit worden ook wel de hypofyse assen genoemd.

• ACTH zal de bijnier stimuleren om bijnierhormonen aan te maken zoals pregnenelone, cortisol, DHEA en aldosteron. Ook wel de HPA-as of bijnier-as.
• FSH en LH zullen de eierstokken (ovaria) en testikels (teelballen) stimuleren om de geslachtshormonen oestrogeen, progesteron en testosteron aan te maken. Ook wel de HPG-as of voortplantings-as.
• TSH zal de schildklier stimuleren om schildklierhormoon (T4, T3) aan te maken. Ook wel de HPT-as of schildklier-as.

De hypofysehormonen op een rij met hun functies:

• ACTH (adrenocorticotropic hormone): aansturing van de bijnieren
• TSH (thyroid stimulating hormone): aansturing van de schildklier
• FSH (aansturing geslachtsklieren): aansturing van de eierstokken en testikels
• LH (aansturing geslachtsklieren): aansturing van de eierstokken en testikels
• GH (Groeihormoon of IGF-1): groei en ontwikkeling
• Prolactine: productie moedermelk
• ADH (anti diuretisch hormoon of vasopressine): Waterhuishouding en bloeddruk. Nb: De afgifte aan het bloed wordt gedaan door de hypofyse, de productie zelf door de hypothalamus.

Download online hormoontest

Wat is het verschil & relatie met de hypothalamus?

Verschil tussen de hypofyse en hypothalamus

De hypothalamus en hypofyse zitten beiden in de hersenen en staan in nauw contact met het zenuwstelsel. De hypothalamus anticipeert meer op informatie uit onze buitenwereld en de hypofyse uit het interne milieu. De hypofyse staat in verbinding met de belangrijkste hormoonklieren en via de hypofyse kan de hypothalamus een groot deel van het hormonale systeem activeren.

Relatie tussen de hypofyse en hypothalamus

De hypofyse maakt de koppeling met het zenuwstelsel niet alleen, maar doet dat samen met de hypothalamus. De hypothalamus krijgt veel informatie vanuit meerdere hersengebieden en kan het hormonale systeem aanzetten door de hypofyse hormonale opdrachten te geven.

Belangrijke samenwerkingen daarbij zijn op het gebied van stress, stofwisseling en voorplanting waarbij de hypothalamus de hypofyse kan activeren.

De relatie op het gebied van stress heet de HPA-as of bijnier-as, op het gebied van stofwisseling de HPT-as of schildklier-as en op het gebied van voortplanting de HPG-as of voortplantings-as (hypothalamus hypofyse gonaden as).

Naast allerlei zenuwprikkels krijgen deze twee klieren ook de hormoonwaardes door. Als er teveel van een bepaald hormoon is aangemaakt dan op dat moment nodig is dan zullen de hypothalamus en hypofyse op de rem gaan staan. Dit proces heet ook wel negatieve terugkoppeling. De hormoonspiegels zullen dan weer gaan dalen.

Wat is het verschil en relatie met de pijnappelklier?

Naast deze twee klieren is er nog een derde belangrijke hormonale klier in de hersenen, namelijk de pijnappelklier of epifyse. Deze klier wordt niet aangestuurd door de hypothalamus en hypofyse en heeft een eigen functie, namelijk het instellen van het juiste slaap-waaksysteem. De pijnappelklier krijgt vooral lichtsterkte als informatiebron vanuit onze ogen en anticipeert daar op door de aanmaak van serotonine of melatonine.(1)

Aandoeningen & symptomen

Als de hypofyse niet goed functioneert heeft dat een negatieve invloed op een groot deel van het hormonale systeem en vele belangrijke lichamelijke functies.

Zo bestaan er verschillende hypofyse aandoeningen waarbij medisch ingrijpen nodig is en soms het levenslang toedienen van een scala aan hormonen of medicijnen een vereiste is. Voorbeelden van medische ontregeling zijn:

• Hypofyse adenomen (gezwel, tumor of macro-adenoom)
• Prolactinomen, TSH producerende adenomen
• Hypofysitis (ontstoken hypofyse)
• Hypofyse apoplexie
• Acromegalie
• Beschadigde hypofyse.

Diagnose/ testen

Diagnose kan gedaan worden met bijvoorbeeld bloedtest, MRI en oogonderzoek. Klachten en symptomen zijn afhankelijk van het hormonale deel van de hypofyse dat is aangedaan. Oogklachten en hoofdpijn komen ook veel voor. Sommige hypofyseproblemen zijn deels erfelijk.

Als de hypofyse zijn functie niet meer kan doen en de hormoonspiegels afhankelijk worden van de doseringen die als medicijn toegediend worden, dan betekent dit niet automatisch dat de leefstijl en adviezen in de hormoonfactor nutteloos zijn. Er zijn namelijk veel hormonen die niet onder de invloed staan van de hypofyse, maar wel van belang zijn in de totale hormonale balans zoals bijvoorbeeld insuline of melatonine.

Verder is leefstijl ook van invloed op:

• De hoeveelheid transporteiwitten van hormonen.
• De gevoeligheid van de hormonale receptor.
• De omzetting in andere hormonen.
• Het activeren van hormonen.
• Uiteindelijk de afbraak van de hormonen in de lever.

Ook zal de dosering soms door leefstijl omlaag kunnen, zoals de hoeveelheid potentieel verouderend cortisol (hydrocortison, prednison). Als je stressniveau omlaag gaat en wanneer de ontstekingsactiviteit in het lichaam lager wordt heb je hier namelijk minder van nodig.

De hypofyse kan ook juist te hard werken en een overfunctie (hyperfunctie) hebben. Door medisch ingrijpen in deze gevallen wordt een hypofyse soms (deels) verwijderd, waardoor deze juist een onderfunctie gaat krijgen.

De verschillende aandoeningen (problemen):

1. Ziekte van Cushing

Dit is een ziekte, waarbij door een goedaardig hypofysegezwel de bijnier te sterk wordt gestimuleerd (door het hypofysehormoon ACTH) om bijnierhormonen aan te maken zoals cortisol. Een andere mogelijkheid is dat de bijnier te hard werkt door een gezwel op de bijnierschors.

->Meer over de Ziekte van Cushing (symptomen, oorzaken, testen en oplossingen)

2. Prolactinoom (hypofysetumor)

Een prolactinoom is een (goedaardige) hormoonproducerende hypofysetumor waardoor er teveel prolactine aangemaakt wordt. Prolactine stimuleert onder andere de aanmaak en afgifte van moedermelk. Een prolactinoom is de meest voorkomende hypofyse aandoening en komt zowel bij mannen als vrouwen voor.

-> Meer over de hypofysetumor (symptomen, oorzaken en behandeling)

3. Acromegalie

Acromegalie is een aandoening waarbij er teveel groeihormoon aangemaakt wordt. Als dit op jonge leeftijd gebeurt wanneer de groeischijven nog niet gesloten zijn kan dit betekenen dat er teveel lengtegroei is en er “reuzengroei” ontstaat. Vaak ontstaat acromegalie echter op latere leeftijd zodat er van een groeispurt in de lengte geen sprake meer is. De hypofyse is vergroot omdat er teveel groeihormoonproducerende kliercellen zijn.

-> Meer over Acromegalie (de betekenis, symptomen, oorzaak, oplossing)

4. Niet functionerend hypofyse (hypofyseadenoom)

Een niet functionerend hypofyse is een gezwel in de hypofyse (vergroot) die zelf geen hormonen produceert. Dit kan voor lokale klachten zorgen en/of de hormoonproducerende cellen in de verdrukking brengen waardoor deze minder goed functioneren en tekorten aan hypofysehormonen ontstaan.

-> Meer over de hypofyseademoon (symptomen, oorzaak, oplossing)

5. Hypopituïtarisme

Hypopituïtarisme of hypofyse insufficiëntie is een verzamelnaam voor alle medische oorzaken die een onderfunctie of slechte werking van de hypofyse tot gevolg hebben waarbij te weinig hypofysehormonen aangemaakt worden. Dit kan gaan om slecht een enkel hormoon, maar ook om meerdere hormonen. Als alle hypofysehormonen vrijwel niet meer aangemaakt worden dan heet dit panhypopituïtarisme.

-> Meer over hypopituïtarisme (de symptomen, oorzaken en oplossingen)

Veel klachten vallen buiten het specialisme van De hormoonfactor. Denk aan het verwijderen van de hypofyse middels operatie, een cyste, onderzoek omtrent uitval/ afwijking etc. Daarvoor verwijs ik je graag naar specialisten in het ziekenhuis.