Het afweersysteem

Wat is het afweersysteem? Dit is een systeem in het menselijk lichaam dat ons beschermt tegen infecties, parasieten, bacteriën, schimmels en virussen.

De basis

Alle onderdelen en systemen in ons lichaam werken nauw met elkaar samen, zodat wij – in principe – optimaal kunnen functioneren. Dat superlijf van ons is helaas wel vatbaar voor indringers van buitenaf. Zo kunnen we door een virus of een bacterie goed ziek worden. In het dagelijks leven worden we continu blootgesteld aan allerlei virussen, schimmels en bacteriën.

Lik je je vingers af na het oppeuzelen van een lekker sinaasappeltje, schrok je per abuis een hele sloot bacteriën op die aan je vingers kleeft. En dat broodje met romige filet americain dat al een halve dag ligt te broeien op het aanrecht, dat kan nog wel toch? Blootstelling aan kwade bacteriën, parasieten en virussen hebben we lang niet altijd in de hand. Immers, deze duivelse micro-organismen zijn met het blote oog niet waar te nemen.

Om je overigens te behoeden voor een micro-organismen-fobie: die kleine rakkers zijn niet allemaal duivels, hoor. Er zijn er heel veel die onze ‘vriend’ zijn, mits zij zich op de goede plek in ons lichaam bevinden. En dat is dus niet in het bloed. Neem de microbiota, we kunnen niet zonder hen.

Download gratis hormoontest

Hoe werkt ons afweersysteem?

Je kunt niet altijd weten of iemand een griepje onder de leden heeft, want het duurt soms even voordat een virus gretig in het rond grijpt. Wees niet bevreesd, want ons lichaam is uitgerust met een afweersysteem dat hard aan de slag gaat om ongenodigde gasten uit te roeien met behulp van een groot aantal cellen en moleculen. En dat is maar goed ook! Zouden we niet gewapend zijn met zo’n fantastische inwendige verdediging, dan zouden we binnen enkele uren onder de zoden liggen. Bacteriën en micro-organismen doen zich tegoed doen aan al die smakelijke lichaamssappen. Ze zijn immers overal!

En het is natuurlijk ook ondoenlijk om elke dag met allerlei ontsmettingsmiddelen aan de slag te gaan om een steriele omgeving voor jezelf te creëren. Mits je last hebt van bepaalde allergieën, doet dit je lichaam ook totaal geen goed. Juist door af en toe eens het gevecht aan te gaan met zo’n brutale bacterie, wordt ons afweersysteem sterker. Bovendien heb je veel bacteriën ook gewoon nodig!

Ons afweersysteem filtert boosdoeners ongenadig uit ons lijf. Bovendien is ons afweersysteem uitgerust met een olifantengeheugen. Zo kun je resistent zijn voor bepaalde virussen, omdat je lichaam hier al eerder afweerstoffen voor heeft geproduceerd en dus weet hoe het deze ziekteverwekkers te lijf moet gaan. Stond je eerder al perplex van de ingenieuze andere systemen, het afweersysteem met al zijn cellen en companen is een uitermate complex stelsel waar veel vaten, cellen en organen mee gemoeid zijn. Zo is er een hoofdrol voor de darmen en de lymfeklieren en zijn er behoorlijk wat cellen met vrij moeilijk uitspreekbare namen die alle tot het immuunsysteem behoren.

Het verweren tegen ziekteverwekkers

De huid, de slijmvliezen in onze mond, de luchtwegen en de darmen vormen een natuurlijke barrière voor indringers. Zij zijn erop gebrand om ziekteverwekkers te weren. Het kan echter gebeuren dat een bacterie alsnog weet door te dringen in ons lichaam, bijvoorbeeld wanneer er weefsel beschadigd is. Een snee in de huid of trilhaartjes in de longen die onder invloed van sigaretten hun kracht hebben verloren, kunnen per ongeluk een slechte bacterie doorlaten, waardoor het scharminkel in onze bloedbaan terechtkomt.

Wanneer de bacteriën in het lichaam doordringen, worden zij als lichaamsvreemd gezien. Op dat moment komt er een leger immuuncellen in actie. Dat probeert met man en macht om de indringer een kopje kleiner te maken door middel van een ontstekingsreactie. We krijgen bijvoorbeeld koorts, diarree of een ontsteking. Vaak doen indringers zeer geruisloos hun intrede en hebben wij niet eens in de gaten dat ons immuunsysteem hard aan het knokken is om deze kwajongen onschadelijk te maken. Niet alle micro-organismen geven duidelijke ziekteverschijnselen. En sommige ziekteverwekkers slaan alleen toe als het afweersysteem al verzwakt is.

Vecht het immuunsysteem bijvoorbeeld tegen een andere indringer, dan hebben de cellen niet voldoende energie om ook andere naarlingen uit te roeien. Ook kunnen bepaalde medicijnen, zoals antibiotica, bepaalde voedingsmiddelen en bijvoorbeeld stress, een prettig leefklimaat voor bacteriën, schimmels, parasieten en virussen creëren, waardoor cellen die al langer in het lichaam rondwaren maar eerder geen kwaad deden plotseling muteren tot ongecontroleerde schoften met boze bedoelingen.

Specifieke immuuncellen

Ons lichaam bestaat uit miljoenen cellen. Het afweersysteem kent ook een flink scala aan specifieke immuuncellen. Een aantal van de prominenten:

• granulocyten; chemisch gewapende cellen tegen binnendringers
• dendritische cellen; absorberen bacteriën en verwittigen andere immuuncellen vervolgens dat er een indringer is gesignaleerd. Zij houden zich op in gebieden die in aanraking komen met de externe omgeving, zoals de neus, de longen, de maag en de darmen
• macrofagen; vreten de bacterie op met huid en haar
• antimicrobiële peptiden; eiwitten die bacteriën het leven zuur maken
• complementeiwitten; zij activeren elkaar onderling en maken een gat in de
• bacterie, die vervolgens als een ballonnetje leegloopt, of ‘markeren’ de indringer zodat die gemakkelijker vindbaar is voor de macrofagen.
• T- cellen; oftewel lymfocyten, komen heel gericht in actie om de indringer op te sporen
• B-cellen; ook lymfocyten; deze cellen produceren ‘antilichamen’ die fungeren als dubbelzijdige tape en zorgen dat de indringer en een opruim-cel als bijv. een macrofaag met elkaar in contact komen; en dan is het weer ‘met huid en haar’.
• Th1-cellen; zij zorgen ervoor dat het immuunsysteem zich goed ontwikkelt en is ook betrokken bij het geheugen van het immuunsysteem. Te veel of te actieve Th1-cellen zijn vaak de aanleiding tot de ontwikkeling van een auto-immuunziekte.
• Th2-cellen; maken antilichamen aan, waaronder IgE. Als de Th2-cellen te actief zijn ten opzichte van de Th1-cellen, kunnen de geproduceerde IgE-antilichamen zich vastklampen aan stoffen die eigenlijk niet schadelijk zijn, waardoor er een allergische reactie optreedt op feitelijk onschuldige stofjes.
• Treg-cellen; deze bemiddelende cellen moeten de Th1 en Th2-cellen in balans brengen, zodat er geen allergische reacties of auto-immuunziekten ontstaan.
• Natural Killers; dit klinkt toch wel als de gewelddadigste cel van alle hierboven genoemde knapen. De Natural Killers herkennen afwijkende lichaamseigen cellen (cellen met een virus of tumorcellen) en zorgen vervolgens dat deze geëlimineerd worden.

Sommige van deze cellen behoren tot ons innate immuunsysteem; het immuunsysteem dat wij van nature meekrijgen. Andere immuuncellen ‘leren’ indringers als het ware herkennen en onthouden vervolgens het signalement, waardoor je resistent kunt worden voor bepaalde bacteriën, schimmels, gisten en virussen.

Wil je veel meer weten over het afweersysteem en alle andere systemen in het menselijk lichaam? Lees dan het gave boek Gezond van kop tot teen. Prof. Dr. Harry Wichers leverde zijn bijdrage voor dit hoofdstuk.