Hormoontherapie in de overgang

Vrouwenarts drs. Barbara Havenith (boek hormoonbalans voor vrouwen) gaat in op hormoontherapie in de overgang (1). Is er bijvoorbeeld meer kans op afvallen of aankomen?

Wat is hormoontherapie?

Dit is een therapie met hormonen. Doorgaans schrijft een arts een recept voor en verstrekt een apotheek de hormoonzalf. Bij hormoontherapie denken we veelal aan hormonen tegen overgangsklachten. Maar behandeling met schildklierhormoon, met bijnierschorshormonen zoals cortisol en met anticonceptiepil valt uiteraard ook onder hormoontherapie.

Wat is het verschil tussen chemische medicijnen en bio-identieke hormonen?

• Reguliere pillen met daarin bio-identiek estradiol en een progestageen (knutselhormoon).
• Bio-identieke hormoontherapie waarbij de therapeut bio-identieke estradiol via de huid toegediend in de vorm van een pleister, gel of spray en wordt dit gecombineerd met progesteroncapsules om te slikken of voor vaginale toediening of met progesteroncrème.

De voorkeur van de artsen en menopauze-verpleegkundige bij de Hormoonpoli is bio-identieke hormonen. Bio-identiek betekent dat de moleculen precies dezelfde zijn als die de eierstokken van vrouwen zelf kunnen maken. Let wel: Ook bio-identieke hormonen worden in een chemische fabriek gemaakt.

Typische en niet-typische overgangsklachten

• Typisch: opvliegers en overmatig transpireren en droge slijmvliezen zijn typische overgangsklachten.
• Niet-typisch: onder andere gewrichtsklachten, hartkloppingen, obstipatie, neerslachtigheid, hoofdpijn of migraine, vermoeidheid. Deze niet-typische klachten kunnen door de overgang veroorzaakt worden, maar dat hoeft niet.

Als een vrouw typische overgangsklachten heeft en ze menstrueert niet meer of ze heeft een veranderd menstruatiepatroon dan is er haast altijd sprake van de overgang. Extra onderzoek zoals bloedonderzoek is niet nodig als bevestiging. Als er alleen maar sprake is van niet-typische klachten en/of als er nog een regelmatige cyclus is kan aanvullend onderzoek nodig zijn om de diagnose te bevestigen.

Hormoontherapie ook voor vrouwen zonder overgangsklachten?

Hormoontherapie is ook gebruik van progesteron. Veel vrouwen krijgen klachten in de 5 tot 10 jaar voor de menopauze door afname van de productie van progesteron na een eisprong. In het jaar voor de menopauze is er vaak helemaal geen progesteronaanmaak meer van betekenis. Veelvoorkomende klachten hierdoor zijn toename van bloedverlies tijdens de menstruatie, kortere cyclus, onregelmatige cyclus, aanloop en naloop bij een menstruatie zodat het bloedverlies zich over veel meer dagen uitstrekt; Maar ook premenstrueel syndroom kan een gevolg zijn van lage progesteronaanmaak. Veelal schrijven we dan bio-identiek progesteron uit de apotheek voor, Utrogestan capsules. Als vrouwen de voorkeur hebben voor progesteroncrème adviseren we dat.

Commercieel verkrijgbare progesteroncrème bevat meestal 2% progesteron. Per ml crème dien je zo 20 mg progesteron toe. Dat is veelal niet voldoende voor effectieve klachtenbestrijding. In dat geval schrijven we ook wel crème met een hoger percentage voor – 5 tot 10% – die gemaakt kan worden in een bereidingsapotheek.

Download online hormoontest

Na de menopauze direct stoppen met medicatie of blijven slikken?

Er zijn inmiddels heel veel onderzoeken gedaan naar de effectiviteit en de voor- en nadelen van menopauzale hormoontherapie. En die laten zien dat de voordelen van hormoontherapie voor vrouwen tot 60 jaar veel groter zijn dan mogelijke nadelen. Met name geldt dit voor de kans op osteoporose en hart- en vaatziekten. Veel vrouwen voelen zich veel beter met hormoontherapie.

Het nadeel dat er een licht verhoogde kans op borstkanker kan ontstaan na meer dan 5 jaar gebruik van reguliere menopauzale hormoontherapie is niet aangetoond bij gebruik van bio-identieke hormonen.

Zijn er bijwerkingen/ risico’s?

Bijwerkingen van reguliere hormoontherapie zijn onregelmatige bloedingen, met name in het eerste jaar van gebruik en een hogere kans op trombose. Deze hogere kans op trombose en embolie is er niet bij het toedienen van estradiol via de huid, zoals gebruikelijk bij bio-identieke hormoontherapie. Een deel van de vrouwen heeft voorbijgaand last van gevoelige borsten. Door estradiol niet op de armen maar op de binnenzijde van bovenbenen toe te dienen ondervang je deze bijwerking meestal.

Is een hormoonbehandeling gevaarlijk?

Er wordt heel veel gewaarschuwd voor de hogere kans op borstkanker bij gebruik van hormoontherapie. Houd er rekening mee dat gebruik van de anticonceptiepil nog veel nadeliger is wat betreft de kans op borstkanker en ook een Mirena spiraal geeft net zo’n verhoging van de kans dan reguliere menopauzale hormoontherapie. Die hogere kans op borstkanker is in vele onderzoeken genoegzaam aangetoond. Maar getallen als 20% of zelfs 50% meer kans klinken veel alarmerender dan de werkelijkheid. Het gaat om relatieve risicotoename. Het betekent dus niet dat vrouwen die hormoontherapie gebruiken 20% kans hebben op borstkanker.

Bij de reguliere hormoontherapie die tot 10 jaar geleden werd voorgeschreven was deze toename van relatieve risico op borstkanker hoger dan bij de huidige reguliere hormoontherapie met het progestageen dydrogesteron. Bij (langdurig) gebruik van bio-identieke hormoontherapie is nooit een verhoogde kans op borstkanker aangetoond. Dat is niet hetzelfde als dat vrouwen dan geen borstkanker kunnen krijgen. Hun risico is simpelweg niet hoger dan vrouwen die geen hormoontherapie gebruiken. De kans om te overlijden aan borstkanker is overigens even hoog voor vrouwen die reguliere hormoontherapie gebruiken als vrouwen die bio-identieke of geen hormoontherapie gebruiken.

Is er een alternatief voor hormoontherapie rond de menopauze?

Hormoontherapie is zeker niet de enige oplossing bij klachten. Echter bij ernstige klachten die het leven en de gezondheid ontregelen en die het onmogelijk maken om goed te functioneren op het werk of in omgang met anderen (partner, kinderen) is hormoontherapie wel het meest effectief.

Leefstijl tips

1. Gezonde koolhydraatbeperkte voeding, liefst gluten– en melkeiwit arm, vers en onbewerkt wordt een deel van klachten al verminderd.
2. Voldoende beweging (dagelijkse beweging als lopen en staan, huishouden en krachtraining).
3. Beperking van stress door toepassen van bodymindtechnieken zoals yoga, mindfulness of meditatie.
4. Vermijden van hormoonverstorende stoffen in voeding, verpakkingen en verzorgingsproducten.
5. Als er dan nog weinig of matig veel klachten resteren kan gebruik van een goed supplement met Cimicifuga (zilverkaars) of isoflavonen in combinatie met probiotica zorgen voor meer afname van klachten.

Wat is de link tussen hormoontherapie en afvallen/ aankomen?

Het is zelden zo dat vrouwen aankomen door hormoontherapie. Helaas komen bijna alle vrouwen in gewicht na de menopauze, het metabolisme wordt langzamer. Soms houden vrouwen meer vocht vast tijdens hormoontherapie, dat kan komen door oestrogeendominantie.